Kişinin kendi değeri hakkındaki subjektif değerlendirmesi ve özelliklerinin ne ölçüde olumlu ya da olumsuz olduğu hakkında görüşüne özgüven adı veriliyor. Çocuklarla ilgili en çok üzerinde durulması gereken konu özgüven gelişimidir.
Yapılan araştırmalarda özgüvenin çocukların okul başarısında, arkadaşları ile kurdukları ilişkilerde ve ilerdeki yaşamlarında gösterecekleri başarılarda önemli bir etken olduğunu gösteriyor.
Anne-Baba-Çocuk İlişkisi Özgüveni Etkiliyor
Özgüven çocuklarda kişisel gelişimden, duygusal ve sosyal gelişime kadar yaşamın her alanında etkili olan bir kavramdır. Özellikle okul öncesi dönemde çocuğun yaşamındaki en etkili sosyalleştirme kurumunun aile olduğunu ve çocuğun bu dönemde ağırlıklı olarak anne babayı model alarak öğrendiğini düşünürsek, anne babanın çocuğun duygusal, bilişsel ve sosyal gelişimindeki ya da kişilik gelişimindeki önemi büyüktür.
Bir ebeveynin çocukla nasıl bağ kurduğu ve ilişkinin içinde çocuğa ne kadar güven verdiği, çocuğu ne kadar desteklediği, yanında olduğu o çocuğun özgüvenini etkiler. Çünkü güven dediğimiz olgu iki yönlüdür. Biri kişinin diğer insanlara ve dünyaya olan güveni, diğeri ise kendine olan güveni yani özgüvenidir. Çocuklarının büyüme ve olgunlaşma sürecinde ebeveynler kendi güvenilirliklerini ve dünyanın güvenilir bir yer olduğunu çocuklarına hissettirmelidir.
Çocuğunuzu Yaramaz Diye Etiketlemeyin!
Çocuk kendini ebeveynin onunla ilgili çizdiği resme bakarak tanıyacak ve şekillendirecektir. Örneğin ebeveyni tarafından yaramaz ya da beceriksiz olarak etiketlenen çocuk aldığı etiketi uygulamaya ve buna göre davranmaya başlayacaktır.
Oysa ebeveyni tarafından desteklenmiş, duygusal olarak beslenmiş çocuk sağlıklı bir kendine inanç geliştirebilir. Kendine inancı sağlıklı olan bir çocuk içsel olarak da kendini iyi hisseder. Özgüven duygusunun gelişmediği çocukların aileden bağımsızlaşma, kendine ait bir kimlik geliştirme, girişimci olmak gibi konularda başarısız oldukları görülmektedir. Ayrıca özgüven eksikliği çocuğun akademik performansını da olumsuz etkileyebilir.
Çocuklarda Güven Duygusunu Zedeleyen Yaklaşımlar
Olumsuz beklentiler: Bu çocuk hiç düzelmeyecek. Yemeğini hiç kendi başına yiyemeyecek. gibi beklentiler.
Gerçek dışı yüksek beklentiler: Örneğin tuvalet eğitimini yeterince olgunlaşmadan kazanmasının beklenmesi ya da çocuğun çok uslu olmasının beklentisi gibi.
Aşırı hırs: Çocuğum en iyi, mükemmel, kusursuz çocuk olmalı. Hep böyle olmalısın. Şeklinde bir yaklaşım. Bu, çocuk için ulaşılması güç bir şeydir. Bu hedefe ulaşamadığı zaman kendini değersiz ve güvensiz hissedecektir.
Çocuğunuzun Özgüveni Artırmak İçin;
Çocuğunuza, onu sevdiğinizi söyleyin. Onu kucaklayın.
Cesaret kırıcı kelimeler ya da tavırlar kullanmayın. Örneğinçok dikkatsizsin ya da matematiğin hep çok kötü demek yerine teşvik edici kelimeler kullanın. yapabileceğini biliyorum, bunun üstesinden gelebilirsin, başarmak üzeresin gibi.
Harikasın, mükemmelsin, süpersin gibi abartılı cümleler kullanmayın. Bunun yerine Güzel başardın, iyi yazıyorsun, çok dikkatlisin. şeklinde davranışa atıfta bulunmak gerekir. Başka bir deyişle ebeveynin çocuğa yolladığı mesajlar olumlu ya da olumsuz olarak çocuğu şekillendirecektir. Çocuğu övmek, iltifat etmek çocuğun kendisiyle ilgili olumlu inançlar geliştirmesini sağlayacaktır.
Bunun yanında çocukların yaptıkları işlerle ilgili sonuçları değil de süreçleri onaylamak ve desteklemek çocuğun kendiyle ilgili olumlu bakış açısı kazanmasına ve başarısızlıktan korkmayıp denemeye devam etmesini sağlayacaktır. Örneğin bir sınav için haftasonu çalışan çocuğunuza sınava girmeden önce sizin için sınavdan aldığı notun önemli olmadığını, onun haftasonu boyunca gösterdiği gayreti ve çabayı gördüğünüzü ve takdir ettiğinizi söylemek ona destek olacaktır.
Çocuğunuza aşırı koruyucu davranmayın. Çünkü böyle bir tutum sergilerseniz onun sorumluluk ve zorluklarla başetme gücünü azaltmış olursunuz. Dolayısıyla özgüven gelişimini engellersiniz. Okula giden çocuğun ayakkabısını giydirmek, ödevini yapmak gibi.
Çocuğunuzu başkalarıyla kıyaslamayın. Çünkü bu onun için cesaret kırıcı olacaktır.
Çabalarını övün, başarılarını fark edin yüreklendirin. Çabalarından etkilendiğinizi bildirin.
Yapamadığı veya başaramadığında ona karşı anlayışlı ve merhametli olun.
Ailenin bir üyesi olduğunu kendisine hissettirin.
Ona yaşının ve becerilerinin doğrultusunda görevler ve sorumluluklar verin.
Farklı kurs ve etkinliklere yönlendirin hobiler edinmesine yardımcı olun.
İletişiminiz güçlü olsun, açık ve net bir iletişim kurun.
Onu dinleyin, sizinle bir şeyler paylaşmak istediğinde dikkatle gözlerine bakarak onu anladığınızı ifade edin.
Duygularını paylaşması için izin verin. Onun düşünce ve duygularınızı ne kadar önemserseniz, o da sizin sözlerinizi o kadar önemseyecektir.
Çocuklarınızın özgüvenini geliştirmek yolunda attığınız her adım çocuklarınızın güçlü, kararlı ve sorumluluk sahibi bireyler olarak yetişmelerinde büyük önem taşır.
Yapılan araştırmalarda özgüvenin çocukların okul başarısında, arkadaşları ile kurdukları ilişkilerde ve ilerdeki yaşamlarında gösterecekleri başarılarda önemli bir etken olduğunu gösteriyor.
Anne-Baba-Çocuk İlişkisi Özgüveni Etkiliyor
Özgüven çocuklarda kişisel gelişimden, duygusal ve sosyal gelişime kadar yaşamın her alanında etkili olan bir kavramdır. Özellikle okul öncesi dönemde çocuğun yaşamındaki en etkili sosyalleştirme kurumunun aile olduğunu ve çocuğun bu dönemde ağırlıklı olarak anne babayı model alarak öğrendiğini düşünürsek, anne babanın çocuğun duygusal, bilişsel ve sosyal gelişimindeki ya da kişilik gelişimindeki önemi büyüktür.
Bir ebeveynin çocukla nasıl bağ kurduğu ve ilişkinin içinde çocuğa ne kadar güven verdiği, çocuğu ne kadar desteklediği, yanında olduğu o çocuğun özgüvenini etkiler. Çünkü güven dediğimiz olgu iki yönlüdür. Biri kişinin diğer insanlara ve dünyaya olan güveni, diğeri ise kendine olan güveni yani özgüvenidir. Çocuklarının büyüme ve olgunlaşma sürecinde ebeveynler kendi güvenilirliklerini ve dünyanın güvenilir bir yer olduğunu çocuklarına hissettirmelidir.
Çocuğunuzu Yaramaz Diye Etiketlemeyin!
Çocuk kendini ebeveynin onunla ilgili çizdiği resme bakarak tanıyacak ve şekillendirecektir. Örneğin ebeveyni tarafından yaramaz ya da beceriksiz olarak etiketlenen çocuk aldığı etiketi uygulamaya ve buna göre davranmaya başlayacaktır.
Oysa ebeveyni tarafından desteklenmiş, duygusal olarak beslenmiş çocuk sağlıklı bir kendine inanç geliştirebilir. Kendine inancı sağlıklı olan bir çocuk içsel olarak da kendini iyi hisseder. Özgüven duygusunun gelişmediği çocukların aileden bağımsızlaşma, kendine ait bir kimlik geliştirme, girişimci olmak gibi konularda başarısız oldukları görülmektedir. Ayrıca özgüven eksikliği çocuğun akademik performansını da olumsuz etkileyebilir.
Çocuklarda Güven Duygusunu Zedeleyen Yaklaşımlar
Olumsuz beklentiler: Bu çocuk hiç düzelmeyecek. Yemeğini hiç kendi başına yiyemeyecek. gibi beklentiler.
Gerçek dışı yüksek beklentiler: Örneğin tuvalet eğitimini yeterince olgunlaşmadan kazanmasının beklenmesi ya da çocuğun çok uslu olmasının beklentisi gibi.
Aşırı hırs: Çocuğum en iyi, mükemmel, kusursuz çocuk olmalı. Hep böyle olmalısın. Şeklinde bir yaklaşım. Bu, çocuk için ulaşılması güç bir şeydir. Bu hedefe ulaşamadığı zaman kendini değersiz ve güvensiz hissedecektir.
Çocuğunuzun Özgüveni Artırmak İçin;
Çocuğunuza, onu sevdiğinizi söyleyin. Onu kucaklayın.
Cesaret kırıcı kelimeler ya da tavırlar kullanmayın. Örneğinçok dikkatsizsin ya da matematiğin hep çok kötü demek yerine teşvik edici kelimeler kullanın. yapabileceğini biliyorum, bunun üstesinden gelebilirsin, başarmak üzeresin gibi.
Harikasın, mükemmelsin, süpersin gibi abartılı cümleler kullanmayın. Bunun yerine Güzel başardın, iyi yazıyorsun, çok dikkatlisin. şeklinde davranışa atıfta bulunmak gerekir. Başka bir deyişle ebeveynin çocuğa yolladığı mesajlar olumlu ya da olumsuz olarak çocuğu şekillendirecektir. Çocuğu övmek, iltifat etmek çocuğun kendisiyle ilgili olumlu inançlar geliştirmesini sağlayacaktır.
Bunun yanında çocukların yaptıkları işlerle ilgili sonuçları değil de süreçleri onaylamak ve desteklemek çocuğun kendiyle ilgili olumlu bakış açısı kazanmasına ve başarısızlıktan korkmayıp denemeye devam etmesini sağlayacaktır. Örneğin bir sınav için haftasonu çalışan çocuğunuza sınava girmeden önce sizin için sınavdan aldığı notun önemli olmadığını, onun haftasonu boyunca gösterdiği gayreti ve çabayı gördüğünüzü ve takdir ettiğinizi söylemek ona destek olacaktır.
Çocuğunuza aşırı koruyucu davranmayın. Çünkü böyle bir tutum sergilerseniz onun sorumluluk ve zorluklarla başetme gücünü azaltmış olursunuz. Dolayısıyla özgüven gelişimini engellersiniz. Okula giden çocuğun ayakkabısını giydirmek, ödevini yapmak gibi.
Çocuğunuzu başkalarıyla kıyaslamayın. Çünkü bu onun için cesaret kırıcı olacaktır.
Çabalarını övün, başarılarını fark edin yüreklendirin. Çabalarından etkilendiğinizi bildirin.
Yapamadığı veya başaramadığında ona karşı anlayışlı ve merhametli olun.
Ailenin bir üyesi olduğunu kendisine hissettirin.
Ona yaşının ve becerilerinin doğrultusunda görevler ve sorumluluklar verin.
Farklı kurs ve etkinliklere yönlendirin hobiler edinmesine yardımcı olun.
İletişiminiz güçlü olsun, açık ve net bir iletişim kurun.
Onu dinleyin, sizinle bir şeyler paylaşmak istediğinde dikkatle gözlerine bakarak onu anladığınızı ifade edin.
Duygularını paylaşması için izin verin. Onun düşünce ve duygularınızı ne kadar önemserseniz, o da sizin sözlerinizi o kadar önemseyecektir.
Çocuklarınızın özgüvenini geliştirmek yolunda attığınız her adım çocuklarınızın güçlü, kararlı ve sorumluluk sahibi bireyler olarak yetişmelerinde büyük önem taşır.
Uzm. Psikolog Şafak Yeşilmen