Marmara Bölgesi ülkemizin kuzeybatı köşesinde yer alır. Bölge doğuda Adapazarı Ovasından başlar, batıda Ege Denizi ve Yunanistan sınırına kadar devam eder. Bölge, Karadeniz ve Ege denizlerine komşudur. Marmara Denizi ise sınırları içinde yer alır. Marmara Bölgesi alan bakımından ülke yüzölçümünde % 8.5lik pay ile altıncı sıradadır.
Yerşekilleri
Marmara Bölgesi yerşekilleri bakımından sade bir yapıya sahiptir. Türkiyenin ortalama yükseltisi en az olan bölgesidir. Bölgedeki en yüksek dağ 2543 m ile Uludağdır. Diğer dağların yükseltisi fazla değildir. Çoğu 1000 mnin altındadır. Karadeniz kıyıları boyunca Yıldız Dağları, Marmara denizi kıyıları boyunca ise Işıklar ve Koru dağları yer alır. Bu dağların arasında çevresine göre çukur ve nisbeten düz olan Ergene Havzası vardır. Marmara Bölgesinin güney bölümünde ise Biga Dağları bulunur. Güney Marmarada düzlükler ve ovalar geniş yer tutar. Başlıca ovalar, Yenişehir, İnegöl, Bursa, Karacabey, Mustafa Kemalpaşa , Balıkesir ve Gönen ovalarıdır. Ovaların yükseltisi 300 mnin altındadır.
Yerşekillerinin sade olması ve özel konumundan dolayı ulaşım ağı gelişmiştir. Bu durum ülkemizdeki endüstri kuruluşlarının bir çoğunun bu bölgede toplanmasına da yol açmıştır. Yine sade olan yerşekilleri ekili-dikili toprakların oranını artırmıştır. Bölgede ekili-dikili toprakların oranı % 30u bulur. Ekili-dikili toprak oranı en fazla olan bölgemizdir.
Jeolojik yapısı incelendiğinde Trakya topraklarında deprem olma olasılığı az, Anadoludaki toprakların da ise deprem olma olasılığı fazladır.
Akarsu ve Gölleri
Sakaryanın aşağı kesimi, Meriç Nehri, Susurluk Irmağı başlıca akarsularıdır. Bölgenin yükseltisinin az olması, akarsuların akış hızını azaltır. Bu nedenle bölge akarsularının enerji potansiyeli azdır. Akarsuların denize döküldükleri yerlerde kıyı akıntıları fazla olduğu için ya da taşıdıkları malzemelerin büyük bölümünü yatak eğimlerinin az olmasından dolayı alçak kıyı ovalarında bıraktıkları için delta oluşturmazlar.
Bölgenin başlıca gölleri: Manyas, Ulubat, İznik, Sapanca, Büyük Çekmece, Küçük Çekmece ve Durusu (Terkos) gölleridir. Bunların hepsi tatlı su gölü özelliğindedir.
İklim ve Bitki Örtüsü
Marmara Bölgesi iklim bakımından tam bir geçiş iklimi özelliği gösterir. Bölgede Akdeniz iklimi, Karasal iklim ve Karadeniz iklimi görülür. İklim çeşitliliği en çok olan bölgedir.
Bölgeye ortalama 600-700 mm yağış düşmektedir. Yıllık ortalama sıcaklık 14 -15 °C dir. Kışlar çok soğuk geçmez. (3 6 °C) Yazlar da aşırı sıcak değildir. (23 25 °C) Marmara Denizi kıyılarında ve Güneybatı Marmarada Akdeniz iklimi etkilidir. Yazlar sıcak, kışlar ise ılık geçer. Ancak, Karadeniz ikliminin etkisinden dolayı yaz ayları asıl Akdeniz iklimindekl kadar kurak değildir. Kış sıcaklıkları enlemin etkisiyle tipik Akdeniz iklimindeki kadar yüksek değildir. Akdeniz ikliminin görüldüğü bu yerlerde bitki örtüsü makidir.
Marmara Bölgesinin Karadeniz kıyıları boyunca ise Karadeniz iklimi görülür. Yazlar nisbeten daha serin ve yağışlı geçer. Toplam yağış miktarı da fazladır. Bu nedenle bu alanlar ormanlıktır. Ergene Havzasında ise karasal iklim görüldüğünden bozkırlar geniş yer tutar. Marmara Bölgesi, Türkiye ormanlarının %13üne sahiptir. Bölgeler arasında orman oranı bakımından 4. sırada yer alır.
Tarım ve Hayvancılık
Yerşekilleri sade olduğu için ekili-dikili alanların bölge yüzölçümüne oranının en fazla olduğu bölgedir. Tarım çoğu yerde modern yöntemlerle yapılır. İklim çeşitliliği bir çok tarım ürününün yetişmesine olanak sağlamıştır. Yetiştirilen başlıca tarım ürünleri ayçiçeği, zeytin, şekerpancarı, tütün, mısır, pirinç, buğday, çeşitli sebze ve meyvelerdir. Sakarya ve İzmitte fındık üretimi yaygındır.
Zeytin: Bölgenin özellikle Akdeniz iklimi etkisi altındaki güney kıyılarında Gemlik ve Mudanya çevresinde yetiştirilir. Zeytin üretiminde Ege ve Akdenizden sonra üçüncü sıradadır.
Ayçiçeği: Türkiyede en yoğun olarak bu bölgede yetiştirilir. Özellikle Trakyanın iç kesimlerinde Ergene havzasında yetiştirilir. Türkiye toplam üretiminde % 84lük pay ile birinci sırada bulunur.
Şekerpancarı: Özellikle Adapazarı, Alpullu ve Susurluk civarında yetiştirilir.
Pirinç: Ergene ve Meriç ırmağı çevresinde yetiştirilir.
Bundan başka kolza, üzüm, sebze üretimi de önemlidir.
Bölgede bir çok tarım ürünü yetiştirilmesine rağmen nüfus fazla olduğu için bölge diğer bölgelerden önemli ölçüde tarım ürünü alır. Bölgede hayvancılık, büyük ölçüde besicilik ve ahır hayvancılığı şeklindedir. Hayvancılık daha çok Trakyada ve Güney Marmarada yapılır. En çok beslenen hayvan koyundur. Trakyada mandıracılık gelişmiştir. Bölge et ve süt ihtiyacının bir kısmını diğer bölgelerden karşılar. Bursa-Gemlik ve İstanbulda ipek böcekçiliği gelişmiştir. Trakyada arıcılık yaygındır.
Nüfus ve Yerleşme
Marmara Bölgesinin nüfusu 2000 verilerine göre 17.4 milyondur. Nüfus sayısı ve yoğunluğu en çok olan bölgedir. Türkiyede kent nüfusunun en fazla olduğu bölgedir.
Marmara Bölgesinin nüfusunun fazla olmasında; endüstrinin ve ulaşımın gelişmiş olması, iklim ve yerşekillerinin elverişliliği ile tarım alanlarının verimli olması etkili olmuştur. Bölgede nüfusun en yoğun olduğu yerler Çatalca-Kocaeli Bölümü ile Güney Marmara (Bursa çevresi) dır.
Bununla birlikte nüfus yoğunluğunun Türkiye ortalamasının altında olduğu yerler de vardır. Bu alanlardan biri Yıldız Dağları Bölümüdür. Bu bölümde nüfusun az olmasında; tarım alanlarının sınırlı olması, sanayi kuruluşlarının az olması, arazinin dağlık olması ve önemli yollara ttzak kalması gibi faktörler etkilidir. Ayrıca Çanakkale çevresinde de nüfus seyrektir. Marmara Bölgesinde, nüfus artışı, doğum oranından çok fazladır. Bu durum bölgenin aşırı göç almasına bağlıdır.
Madenler ve Endüstri
Marmara Adası ve Bilecikte mermer, Uludağda volfram, Susurlukta bor, Çanakkale çevresinde linyit ve barit, Kırklareli ve Silivri çevresinde doğalgaz çıkarılır.
Marmara Bölgesi, Türkiyede endüstrinin en çok geliştiği bölgedir. Endüstri alanında enerji tüketimi en fazla olan bölgedir. Bölgedeki başlıca endüstri tesisleri şunlardır:
Dokuma: Bursa-Gemlik ve istanbul
Şeker Fabrikası: Alpullu, Susurluk, Sakarya
Yağ Fabrikası: Edremit, Tekirdağ, Gemlik, Kırklareli, Edirne
Konfeksiyon: İstanbul, Bursa, Bilecik
Gübre Fabrikası: İzmit, Bandırma
Cam Fabrikası: İstanbul, Kırklareli
Otomobil Fabrikası: Bursa, İstanbul, izmit, Adapazarı
Kâğıt Fabrikası: Balıkesir, Yalova
Turizm
Doğal güzellikleri ve tarihi eserleriyle istanbul ve Bursa önemli turizm merkezleridir.
Turizm faaliyetleri yıl boyunca devam eder. Bu durumun oluşmasında İstanbul ve Bursa gibi merkezlerin tarihi ve kültürel merkez özelliği taşıması ve Türkiyenin en önemli hava limanının bu bölgede bulunması etkili olmuştur. Ayrıca kaplıcalar ve Uludağ önemli turizm alanlarıdır. Marmara Denizinin kuzey ve güney (Erdek çevresi) kıyıları deniz turizmi bakımından çok gelişmiştir. Bursa, Yalova, Balıkesir ve Çanakkalede kaplıca turizmi de gelişmiştir.
Bölgenin Bölümleri
1. Yıldız Dağları Bölümü
Marmara Bölgesinin kuzeybatısı orta yükseklikteki Yıldız Dağlarından oluşur. Bu dağlar Karadenize paralel uzanır. Bölümün Karadeniz kıyılarında Karadeniz iklimi görülür. Nemlilik fazladır. Ormanlar geniş yer tutar. Yıldız Dağlarının Ergene Havzasına bakan yamaçlarında yağış azalır. İklim farklılaşır.
Bölümün iç ve batı kesiminde ayçiçeği, şekerpancarı, mısır, tahıl ve patates üretilir. Küçükbaş hayvancılık ve besi hayvancılığı önemlidir.
Ormancılık ve orman ürünleri önemli bir gelir kaynağıdır. Bölümde Pınarhisarda çimento fabrikası, Trakya cam fabrikası vardır. Nüfusu seyrektir. Nüfusun seyrek olmasında bölümün dağlık olması, tarım alanlarının azlığı, ana yollara sapa kalması ve bölümde sanayinin yeterince gelişmemiş olması etkili olmuştur.
2. Ergene Bölümü
Bölüm Ergene Havzasını içine alır. Güneyinde Tekirdağ ve Koru dağları yer alır. Orta kesimi çevresine göre yerşekilleri bakımından daha sadedir. Deprem olasılığı azdır.
Marmara Bölgesinin en soğuk ve en az yağışlı bölümüdür. Hakim bitki örtüsü bozkırdır. Karasal iklim etkilidir. Yerşekillerinin sade olması, tarım alanlarının geniş olmasına yol açmıştır. Türkiyede en fazla ayçiçeği yetiştirilen bölüm burasıdır. Ayrıca, buğday, mısır, pirinç, şekerpancarı üretimi yapılır. Bağcılık önemlidir.
Bölümde küçükbaş hayvancılık önemlidir. Mandıracılık gelişmiştir. Arıcılık yapılır.
Ergene Bölümünün yerşekilleri sadedir. Bu nedenle Türkiyeyi Avrupaya bağlayan kara ve demiryolları bu bölümden geçer.
Tekirdağda şarap fabrikası vardır. Çerkezköyde tekstil, dokuma, makina sanayii gelişmiştir. Hamitabatta çıkarılan doğalgazdan elektrik üretilir. Ayçiçek yağı fabrikaları vardır.
3. Çatalca-Kocaeli Bölümü
Çatalca ve Kocaeli Yarımadaları ile Sakarya Ovasından oluşur. Ortalama yükseltisi azdır, daha çok platolarla kaplıdır.
Bölümde Büyük ve Küçük Çekmece kıyı set gölleri yer alır. Ayrıca Sapanca gölü bulunmaktadır.
Çatalca ve Kocaeli yarımadalarının Karadeniz kıyıları boyunca Karadeniz iklimi görülür. Buralar ormanlık olup nüfus bakımından seyrektir. Bölümün Marmara denizi kıyıları boyunca Akdeniz İklimi etkilidir. Bitki örtüsü makidir. Nüfusun en yoğun olduğu yer bu kıyılardır.
Bölümde şekerpancarı, tahıl, mısır, ayçiçeği, tütün üretilir. Sakaryada fındık üretimi vardır.
İstanbul Türkiyenin en büyük endüstri, ticaret, bankacılık, turizm, ulaşım ve kültür merkezidir. Endüstride çeşitlilik çok fazladır. Bunların başlıcaları; konfeksiyon, dokuma, otomotiv, cam, kundura, ilaç, kimya, gübre, deri ve besin endüstrileridir. İzmitte İpraş petrol rafinerisi, Yarımcada petro-kimya sanayii vardır. Endüstrinin gelişmiş olması nedeniyle Türkiyenin her yerinden buraya göç gelmektedir. Bölüm nüfus miktarı ve nüfus yoğunluğu bakımından Türkiyede birinci sıradadır. Bu durum konut sıkıntısına yol açmaktadır.
4. Güney Marmara Bölümü
Marmara Bölgesinin ve Marmara Denizinin güneyindeki topraklarını kapsar. Bölümde Biga Dağları, Samanlı Dağları ve Uludağ en yüksek yerlerdir. Ovalar oldukça fazladır. Yenişehir, İnegöl, Bursa, Karacabey, Balıkesir, Gönen ovaları en önemli ovalardır. Bu ovalarda tarım gelişmiştir.
Bölümde yer alan Ulubat, Manyas ve İznik gölleri tektonik göllerdir ve suları tatlıdır.
Ayçiçeği, şekerpancarı, mısır, buğday alanları ile sebze ve meyve bahçeleri bulunur. Gemlik ve Mudanya çevresinde zeytinlikler çok geniş alanlara yayılmıştır.
Küçükbaş hayvancılık önemlidir. İpek böcekçiliği gelişmiştir. Bölümün en gelişmiş şehri Bursadır. Burası bir tarım ve sanayi kentidir. Bursada dokuma, otomotiv, konserve endüstrisi gelişmiştir. Balıkesirde çimento ve kâğıt fabrikası, Bandırmada gübre fabrikası vardır. Güney Marmara Susurluk havzasında bor mineralleri, Marmara Adasında mermer, Biga ve Çanda linyit çıkartılır. Yalova kaplıcalarıyla ünlüdür.