GÜMÜŞHANE HALK OYUNLARI
İl toprakları, kuzeydoğu ve doğudan Zigana ve Soğanlı Dağlarıyla; batıdan Balaban dağları ve uzantılarıyla; güney ve güneydoğudan ise Çimen, Sipikör, Otlukbeli ve Kop dağlarıyla sınırlandırılmıştır.
Kelkitin Çimen Dağına yakın olan köyleri Erzincan Ağzına yakın konuşurlar. Köse Bucağı, Hoşmaşat deresi ile Elaç deresi ağızları başka başkadır. Elaç darasi ağzı, kendisine yakın olan Şiran köylerini de etkiler.
Şiranın Kozağaç, Tepedam, İnözü tarafları ile Kırıntı, Yeniköy, Selimiye, Çal tarafları ve Telme, Çambaşı tarafları ile Kadıçayırı, Paşapınarı, Sadık, Sinanlı tarafları farklı ağızlarda konuşurlar.
Gümüşhane Merkezinin ağzı ile, Kale Bucağı değişiktir. Hatta Gümüşhaneye ve birbirine çok yakın olan Tekke ile Pirahmet Köyleri birbirinden çok farklıdırlar. Tekkenin hemen arkasındaki Bahçecik köyü, Tekke gibi değil de kendine çok daha uzak olan, arada da dağlar olan Aktutan Köyü gibi konuşur. Aktutan Köyü ile hiç bir yakınlığı olmayan Dörtkonak, Hasköy ve çevre köylerle Aktutanın konuşma benzerlikleri çoktur.(Özcan San, s.113-114)
Gümüşhane adından da anlaşılacağı gibi bir zamanlar gümüş yataklarının derya Deniz olduğu coğrafi bir bölgeymiş. Dolayısıyla madencilikle ilgili iş olanaklarının çokluğu kendine özgü zanaatkarlar ve ticari alanlar oluşturmuş. Bununla birlikte Gümüşhane/Argiropoli hatırı sayılır bir nüfus yoğunluğuna sahip olmuş.
Gün gelmiş Gümüşhanenin gümüş yatakları tükenmiş. 18.yyda madenlerin kapatılmasıyla yerli veya bölgeye sonradan iş için gelen binlerce insan başka topraklara göç etmeye başlamış. Özellikle zanaatkar bir nüfusa sahip olan Rumlar madenciliğin geliştiği başka yerlere (Akdağ Maden, adında Maden olan her yere...) veya verimli toprakları olan bölgelere göç ettiler. Bu bölgelerden en çok Gümüşhaneli nüfusuna sahip olan yer Kars yöresidir. Karsta 80 köy oluşturan eski Haldialılar, 1822 ve 1878 Türk-Rus savaşından sonra, Osmanlıya karşı Rusların yanında yer almalarından dolayı tamamı olmasa bile büyük çoğunluğu köylerini boşaltarak Kafkasyaya (Gürcistan coğrafyasına) göç etmek zorunda kaldılar. Kafkasyada maceraları bitmeyen bu insanlar Stalin döneminde topraklarının kollektif çiftliklere devredilmesine direndikleri için Kırgızistan, Özbekistan, Kırım ve Sibiryaya sürülerek cezalandırılırlar. Stalinin ölümünden sonra yine bir kısmına geriye dönüş izni verilir. Yeniden yurt değiştiren bu insanlar, S.S.C.Bnin dağılması üzerine 1990 yıllarda Kafkasyada ortaya çıkan çatışmaların yine ilk kurbanı olurlar. Gürcüler, Abhazlar ve Megrel/Lazlara karşı savaşlarında yanlarına alamadıkları Pontosluları dışlarlar. Binlerce insan Yunanistana ve Kafkasların, Rusyanın çeşitli bölgelerine göç ettirilirler. Son iki yüz yılını tehcir, işkence, sürgün ve asimilasyon politikaların altında geçiren bu halkın başlarına gelenler dünya tarihinde pek az rastlanabilen dramlardan biridir.
Gümüşhane kökenli eski yurttaşlarımızı Yunanistanı yeniden yurt edinme çabası gösterirlerken tanıma olanağı buldum. Bir rastlantı sonucu Selanikin eski Türk mahallesinde onlara ait bir düğünde bulundum. Giysileri Kars ve Kafkas özellikleri taşıyordu. Akordion, klarnet ve kemençeyle düğünlerini renklendirdiklerinde, nasıl oluyor da bu halk hala ayakta durabiliyor, diye kendi kendime sorunuyordum. Belki de sergiledikleri halk danslarını yaşama direnişlerinin bir simgesi olarak göstermek istiyorlardı.
Halk Oyunları
Oyunların Çalgıları:
Meydanda ve kapalı yerlerde kemençe, tef, Armonika, Klarnet.
Ah Teze Yar
Akça Ferikler
Aşırtma
Aşşahtan Gelirim
Bıçakoyunu
Büyük Cevizin Dibi
Can Temer Bar. Kadın, Erkek.
Daldalar
Delipaşa (Kelkit)
Deli Kız Sinin Geliyor
Dello
Dırıngı, Diringi, Dringi Kadın, Erkek, Tek.
Dilvane
Dittara
Dizden Kırma, Dik horon, Urum diki, Vasilin diki
Durnalar (Kelkit)- Kadın, Tek.
Efeler Horon. Erkek.
Eğlenceden Gelenler
Güzeller barı (Bak. Nari)
Havahatun
Hey Mustafa
Hoşbilezik
Hoynari
Karahisar horonu (Bak. Efeler)
Karabet
Karşılama
Kasap
Kaydırma (Kelkit)
Kekliği Vurdum
Koççari (Kelkit)- Bar, Erkek, Kadın.
Köroğlu Zeybeği
Köşkaltı
Kürdün kızı .
Kürt kızı
Lazutlar
Mektepli
Mero
Nari
Nerra (Kelkit)
Peştemalın Bağları
Sallanma
Sarı kız (Kelkit)- Kadın. Tek.
Sıksara
Şayrenize
Şiro
Sordadiki
Tamzara barı Erkek
Temirağa, Temurağa, Temürağa, Timur ağa, Temurağa barı Bar. Erkek.
Tepeler
Tiktak
Tillora
Tulum
Turnalar Halay. Erkek.
Yusuf Zeliha -
Kelkitin Çimen Dağına yakın olan köyleri Erzincan Ağzına yakın konuşurlar. Köse Bucağı, Hoşmaşat deresi ile Elaç deresi ağızları başka başkadır. Elaç darasi ağzı, kendisine yakın olan Şiran köylerini de etkiler.
Şiranın Kozağaç, Tepedam, İnözü tarafları ile Kırıntı, Yeniköy, Selimiye, Çal tarafları ve Telme, Çambaşı tarafları ile Kadıçayırı, Paşapınarı, Sadık, Sinanlı tarafları farklı ağızlarda konuşurlar.
Gümüşhane Merkezinin ağzı ile, Kale Bucağı değişiktir. Hatta Gümüşhaneye ve birbirine çok yakın olan Tekke ile Pirahmet Köyleri birbirinden çok farklıdırlar. Tekkenin hemen arkasındaki Bahçecik köyü, Tekke gibi değil de kendine çok daha uzak olan, arada da dağlar olan Aktutan Köyü gibi konuşur. Aktutan Köyü ile hiç bir yakınlığı olmayan Dörtkonak, Hasköy ve çevre köylerle Aktutanın konuşma benzerlikleri çoktur.(Özcan San, s.113-114)
Gümüşhane adından da anlaşılacağı gibi bir zamanlar gümüş yataklarının derya Deniz olduğu coğrafi bir bölgeymiş. Dolayısıyla madencilikle ilgili iş olanaklarının çokluğu kendine özgü zanaatkarlar ve ticari alanlar oluşturmuş. Bununla birlikte Gümüşhane/Argiropoli hatırı sayılır bir nüfus yoğunluğuna sahip olmuş.
Gün gelmiş Gümüşhanenin gümüş yatakları tükenmiş. 18.yyda madenlerin kapatılmasıyla yerli veya bölgeye sonradan iş için gelen binlerce insan başka topraklara göç etmeye başlamış. Özellikle zanaatkar bir nüfusa sahip olan Rumlar madenciliğin geliştiği başka yerlere (Akdağ Maden, adında Maden olan her yere...) veya verimli toprakları olan bölgelere göç ettiler. Bu bölgelerden en çok Gümüşhaneli nüfusuna sahip olan yer Kars yöresidir. Karsta 80 köy oluşturan eski Haldialılar, 1822 ve 1878 Türk-Rus savaşından sonra, Osmanlıya karşı Rusların yanında yer almalarından dolayı tamamı olmasa bile büyük çoğunluğu köylerini boşaltarak Kafkasyaya (Gürcistan coğrafyasına) göç etmek zorunda kaldılar. Kafkasyada maceraları bitmeyen bu insanlar Stalin döneminde topraklarının kollektif çiftliklere devredilmesine direndikleri için Kırgızistan, Özbekistan, Kırım ve Sibiryaya sürülerek cezalandırılırlar. Stalinin ölümünden sonra yine bir kısmına geriye dönüş izni verilir. Yeniden yurt değiştiren bu insanlar, S.S.C.Bnin dağılması üzerine 1990 yıllarda Kafkasyada ortaya çıkan çatışmaların yine ilk kurbanı olurlar. Gürcüler, Abhazlar ve Megrel/Lazlara karşı savaşlarında yanlarına alamadıkları Pontosluları dışlarlar. Binlerce insan Yunanistana ve Kafkasların, Rusyanın çeşitli bölgelerine göç ettirilirler. Son iki yüz yılını tehcir, işkence, sürgün ve asimilasyon politikaların altında geçiren bu halkın başlarına gelenler dünya tarihinde pek az rastlanabilen dramlardan biridir.
Gümüşhane kökenli eski yurttaşlarımızı Yunanistanı yeniden yurt edinme çabası gösterirlerken tanıma olanağı buldum. Bir rastlantı sonucu Selanikin eski Türk mahallesinde onlara ait bir düğünde bulundum. Giysileri Kars ve Kafkas özellikleri taşıyordu. Akordion, klarnet ve kemençeyle düğünlerini renklendirdiklerinde, nasıl oluyor da bu halk hala ayakta durabiliyor, diye kendi kendime sorunuyordum. Belki de sergiledikleri halk danslarını yaşama direnişlerinin bir simgesi olarak göstermek istiyorlardı.
Halk Oyunları
Oyunların Çalgıları:
Meydanda ve kapalı yerlerde kemençe, tef, Armonika, Klarnet.
Ah Teze Yar
Akça Ferikler
Aşırtma
Aşşahtan Gelirim
Bıçakoyunu
Büyük Cevizin Dibi
Can Temer Bar. Kadın, Erkek.
Daldalar
Delipaşa (Kelkit)
Deli Kız Sinin Geliyor
Dello
Dırıngı, Diringi, Dringi Kadın, Erkek, Tek.
Dilvane
Dittara
Dizden Kırma, Dik horon, Urum diki, Vasilin diki
Durnalar (Kelkit)- Kadın, Tek.
Efeler Horon. Erkek.
Eğlenceden Gelenler
Güzeller barı (Bak. Nari)
Havahatun
Hey Mustafa
Hoşbilezik
Hoynari
Karahisar horonu (Bak. Efeler)
Karabet
Karşılama
Kasap
Kaydırma (Kelkit)
Kekliği Vurdum
Koççari (Kelkit)- Bar, Erkek, Kadın.
Köroğlu Zeybeği
Köşkaltı
Kürdün kızı .
Kürt kızı
Lazutlar
Mektepli
Mero
Nari
Nerra (Kelkit)
Peştemalın Bağları
Sallanma
Sarı kız (Kelkit)- Kadın. Tek.
Sıksara
Şayrenize
Şiro
Sordadiki
Tamzara barı Erkek
Temirağa, Temurağa, Temürağa, Timur ağa, Temurağa barı Bar. Erkek.
Tepeler
Tiktak
Tillora
Tulum
Turnalar Halay. Erkek.
Yusuf Zeliha -