HORONLAR ÜÇ BÖLÜMDEN OLUŞUR
1.DÜZ HORON BÖLÜMÜ:Horon oynanmaya başlarken ağır tempoda oynanır. Bundan ötürü oyunun bu bölümüne "ağır horon bölümü" de denir. Oyun halkası saat ibresinin tersi yönünde döner. Söylenen türkülere ellerle tempo tutulur. Müzik ne kadar yüksek tempolu çalınırsa, oyuncular da o kadar kıvrak ve hareketli olurlar. Ritim arttıkça vücut dikleşir, kollar yukarıya kalkar.
Gelen komutla "yenlik yenlik" "alaşağı" ya da ufak ufak" diğer oyuncular da uyarılarak doğrudan sert bölüme geçildiği gibi yenlike bölüme de geçilir.
2.YENLİK BÖLÜMÜ: Kollar aşağıya iner, dizler kırık ve bel kısmı dizlerin açısında öne doğru eğiktir. Kol çıkarmalar ve omuz sallamalar bu bölümde ön plandadır. Adımlar geriye, yana ve öne basarak belli alan içinde gezinilir. Vücudun yapmış olduğu çalımlar yumuşak ve hafiftir. Oyunun ritmi düz horon bölümüne oranla biraz daha hızlıdır. Komutçudan gelen "alaşağa", "al oğlum", "kim ula", "tak tum", düş, yık oğlum veya "ıslık" şeklinde gelen komutla sert bölüme geçilir.
3.SERT BÖLÜMÜ:Diğer bölümlere nazaran hareketler daha sert ve canlıdır. Omuz sallamalar daha seri, ayaklar yere daha sert basar. Oyunun en gösterişli, temposunun oldukça yüksek olduğu ve oyuncuların tüm yeteneklerini ortaya koyduğu bir bölümdür. Oyuna devam edilecekse tekrar düz horon bölümüne geçilir.
TOPLU (KARMA) HORONLAR VEYA TÜRKÜLÜ HORONLAR
Yörede, karşılama türü oyunlar ve bıçak oyunu hariç bütün horonlar ellerden tutuşularak oynanır. Horonlar daire, yarım daire ve çizgi (dizi) formunda oynanır. Oyun esnasında türkü söylenir ve oyuncular elleriyle müziğin ritmine tempo tutarlar.
Karma horonlara kemençe, davul-zurna eşlik eder. Halkanın büyüklüğüne göre oyunlara eşlik eden müzisyen sayısı da artar.
Kollar aşağıda ve yarım yukarıda tutulur. Eller ise; sağ el üste sol el alta kalacak şekilde tutulduğu gibi kollar yarım yukarıdayken serçe parmaklardan da tutulur. Kadınla erkek elele tutuşurken kadın, elinin üzerine mendil koyar ve erkek kadının elini mendilin üzerinden tutar. Düz horon (Aşağı horonu, Kari horonu, Millet horonu) oynanır. Kollar aşağıda iken vücut dik, kollar yarımken vücut öne eğiktir.
Horonlarda söylenen türküleri ve oynanan oyunları sırasıyla ele alalım.
HORONLARDA SÖYLENEN TÜRKÜLER
Türkünün anonim halk edebiyatına ait olanları yanında yazarı belli olanları da vardır. Türkü halk edebiyatında geniş bir yer kaplar ve çoğu anonimdir. Türküler dörtlüklerle söylenirler. Fakat bazen bu dörtlüklere 5., 6. mısralara eklenerek her kıtanın sonunda tekrar edilir. Eğer eklenen bu mısralar aynen tekrar edilirse nakarat, bağlantı ve kavuştak ismini alır.
Karadeniz bölgesindeki türküler daima bir beste olarak terennüm edilir. Bazen mısraların başlarına ve sonlarına ah!, of!, aman!, aman aman!... gibi iç burkulmalarını anlatan kelimeler eklenir. Bu kelimelerin bazen ölçüye katıldığı görülse de çoğu kez vezin dışı eklenir. Her mısra yedi hecelidir.
Kafiye düzeni aşağıdaki gibidir.
1. ab, cb
2. aab, ccb
3. aaab, cccb
4. abbc, deec
5. aaaab, ccccb
Karadeniz bölgesinin doğu kesiminde halk ezgilerine yöre halkınca "TÜRKÜ" veya "TÜRKİ" denir. Bölgenin oğlu-uşağı, kadını-kızı bu türkülerle söylenir, bu türkülerle neşelenir. Doğuştan duygulu ve coşkulu bir yaradılışı olan Karadeniz insanı, yüreğindeki tüm dalgalanmaları konuşurcasına bu türkülere döker. Karadeniz türküleri yalnızca bu yöreye ait melodiler taşır. Tüm bölge halkınca bilinen ortak besteler her zaman ve her yerde herkesçe söylenebildiği gibi her türlü deyişe, her türlü söyleyişe kolayca uydurulabilir.
Türküler genellikle kemençe, kaval ve tulum eşliğinde söylenir. Kimi zaman davulun çubuk ritmine uyularak zurna eşliğinde söylenen türküleri gerçekten eşsiz bir deyiş özelliği kazanır.Türküler çoğu kez çalgısız söylenir. Yayla yollarında, dere boylarında, ormanlarda, fındık bahçelerinde, mısır tarlalarında, düğünlerde sevdalı yüreklerin yanık türküleri yankılanır. Acıları, sevgileri, özlemleri, yiğitlemeleri, güzellemeleri türkülere dökülür ve türkülerle yakılır.
Karadeniz Bölgesi türkülerinin çoğu anonim halk edebiyatının en yaygın ürünlerinden olan "MANİ" türündendir. Ancak öteki manilerin ilk iki dizesini oluşturan "doldurma dizelere" bu türkülerde pek rastlanmaz. Türkülerin çoğunda bir anlam bütünlüğü vardır:
" Yaylanın çümeninde
Sallanırda gezersin
Yedi türli çiçek var
Hangisine benzersin"
" Sarmaşık bübülleri
Yiyeyim mi o dilleri
Açtı yeşil yapraklar
Tam sevdaluk günleri"
Öte yandan dörder dize ile sınırlanan manilere benzemeyen çok dizeli türkülere de rastlanır.
"Tabancanın yanında
Bi da bicak olacak
Delikanlı deduğun
İki kari alacak
Birisi darilanda
Ebiri sarılacak"
Çeşitli olaylar üzerine yakılan "destan-türküleri" de aynı nitelikleri taşır.
" Emir aldi ıraktan
Vurdi kalkti yataktan
Şişmanoğli geliyi
Çekilın Kumyatak'tan
Oturak havalarının, yol havalarının, destan-türkülerin, destanların bazılarında mani türünden ayrılan deyişler görülür:
"Trabzon'dan çıktım başum selamet
Çavuşli'ya vardım kopti kıyamet
Anam ile yarim hakka emanet"
Türkülü horonlar (Atlama, Düz Horon, Vaybeni) da söylenen türkülerin konuları sırasıyla:
1. Sevgi, özlem, ayrılık, gurbet
2. Yiğitlik, güzelleme ve övgüler
3. Yergiler ve görenekle ilgili duygular
4. Doğa sevgisi ve doğa tutkusu
5. Kahramanlık, fedakarlık
6. Cinsel duygular
Bazen bu türküler atışmalı türkü şeklinde de olur. Ünlü türkücüler tek ya da çift kemençe eşliğinde saatler boyu atışırlar ve yarışırlar. Karşılıklı atışmalı türküler en çok düğünlerde, derneklerde ve imecelerde yapılır. Atışanların bir çalgıcı olması ya da atışmalara bir çalgıcının eşlik etmesi zorunlu değildir. Yerine ve zamanına göre kadınlar-kızlar ile erkekler arasında da karşılıklı türkü atışmasına girişildiği görülür. Bu tür atışmalara fındık toplama, mısır ayıklama, yük taşıma imecelerinde rastlanır
1.DÜZ HORON BÖLÜMÜ:Horon oynanmaya başlarken ağır tempoda oynanır. Bundan ötürü oyunun bu bölümüne "ağır horon bölümü" de denir. Oyun halkası saat ibresinin tersi yönünde döner. Söylenen türkülere ellerle tempo tutulur. Müzik ne kadar yüksek tempolu çalınırsa, oyuncular da o kadar kıvrak ve hareketli olurlar. Ritim arttıkça vücut dikleşir, kollar yukarıya kalkar.
Gelen komutla "yenlik yenlik" "alaşağı" ya da ufak ufak" diğer oyuncular da uyarılarak doğrudan sert bölüme geçildiği gibi yenlike bölüme de geçilir.
2.YENLİK BÖLÜMÜ: Kollar aşağıya iner, dizler kırık ve bel kısmı dizlerin açısında öne doğru eğiktir. Kol çıkarmalar ve omuz sallamalar bu bölümde ön plandadır. Adımlar geriye, yana ve öne basarak belli alan içinde gezinilir. Vücudun yapmış olduğu çalımlar yumuşak ve hafiftir. Oyunun ritmi düz horon bölümüne oranla biraz daha hızlıdır. Komutçudan gelen "alaşağa", "al oğlum", "kim ula", "tak tum", düş, yık oğlum veya "ıslık" şeklinde gelen komutla sert bölüme geçilir.
3.SERT BÖLÜMÜ:Diğer bölümlere nazaran hareketler daha sert ve canlıdır. Omuz sallamalar daha seri, ayaklar yere daha sert basar. Oyunun en gösterişli, temposunun oldukça yüksek olduğu ve oyuncuların tüm yeteneklerini ortaya koyduğu bir bölümdür. Oyuna devam edilecekse tekrar düz horon bölümüne geçilir.
TOPLU (KARMA) HORONLAR VEYA TÜRKÜLÜ HORONLAR
Yörede, karşılama türü oyunlar ve bıçak oyunu hariç bütün horonlar ellerden tutuşularak oynanır. Horonlar daire, yarım daire ve çizgi (dizi) formunda oynanır. Oyun esnasında türkü söylenir ve oyuncular elleriyle müziğin ritmine tempo tutarlar.
Karma horonlara kemençe, davul-zurna eşlik eder. Halkanın büyüklüğüne göre oyunlara eşlik eden müzisyen sayısı da artar.
Kollar aşağıda ve yarım yukarıda tutulur. Eller ise; sağ el üste sol el alta kalacak şekilde tutulduğu gibi kollar yarım yukarıdayken serçe parmaklardan da tutulur. Kadınla erkek elele tutuşurken kadın, elinin üzerine mendil koyar ve erkek kadının elini mendilin üzerinden tutar. Düz horon (Aşağı horonu, Kari horonu, Millet horonu) oynanır. Kollar aşağıda iken vücut dik, kollar yarımken vücut öne eğiktir.
Horonlarda söylenen türküleri ve oynanan oyunları sırasıyla ele alalım.
HORONLARDA SÖYLENEN TÜRKÜLER
Türkünün anonim halk edebiyatına ait olanları yanında yazarı belli olanları da vardır. Türkü halk edebiyatında geniş bir yer kaplar ve çoğu anonimdir. Türküler dörtlüklerle söylenirler. Fakat bazen bu dörtlüklere 5., 6. mısralara eklenerek her kıtanın sonunda tekrar edilir. Eğer eklenen bu mısralar aynen tekrar edilirse nakarat, bağlantı ve kavuştak ismini alır.
Karadeniz bölgesindeki türküler daima bir beste olarak terennüm edilir. Bazen mısraların başlarına ve sonlarına ah!, of!, aman!, aman aman!... gibi iç burkulmalarını anlatan kelimeler eklenir. Bu kelimelerin bazen ölçüye katıldığı görülse de çoğu kez vezin dışı eklenir. Her mısra yedi hecelidir.
Kafiye düzeni aşağıdaki gibidir.
1. ab, cb
2. aab, ccb
3. aaab, cccb
4. abbc, deec
5. aaaab, ccccb
Karadeniz bölgesinin doğu kesiminde halk ezgilerine yöre halkınca "TÜRKÜ" veya "TÜRKİ" denir. Bölgenin oğlu-uşağı, kadını-kızı bu türkülerle söylenir, bu türkülerle neşelenir. Doğuştan duygulu ve coşkulu bir yaradılışı olan Karadeniz insanı, yüreğindeki tüm dalgalanmaları konuşurcasına bu türkülere döker. Karadeniz türküleri yalnızca bu yöreye ait melodiler taşır. Tüm bölge halkınca bilinen ortak besteler her zaman ve her yerde herkesçe söylenebildiği gibi her türlü deyişe, her türlü söyleyişe kolayca uydurulabilir.
Türküler genellikle kemençe, kaval ve tulum eşliğinde söylenir. Kimi zaman davulun çubuk ritmine uyularak zurna eşliğinde söylenen türküleri gerçekten eşsiz bir deyiş özelliği kazanır.Türküler çoğu kez çalgısız söylenir. Yayla yollarında, dere boylarında, ormanlarda, fındık bahçelerinde, mısır tarlalarında, düğünlerde sevdalı yüreklerin yanık türküleri yankılanır. Acıları, sevgileri, özlemleri, yiğitlemeleri, güzellemeleri türkülere dökülür ve türkülerle yakılır.
Karadeniz Bölgesi türkülerinin çoğu anonim halk edebiyatının en yaygın ürünlerinden olan "MANİ" türündendir. Ancak öteki manilerin ilk iki dizesini oluşturan "doldurma dizelere" bu türkülerde pek rastlanmaz. Türkülerin çoğunda bir anlam bütünlüğü vardır:
" Yaylanın çümeninde
Sallanırda gezersin
Yedi türli çiçek var
Hangisine benzersin"
" Sarmaşık bübülleri
Yiyeyim mi o dilleri
Açtı yeşil yapraklar
Tam sevdaluk günleri"
Öte yandan dörder dize ile sınırlanan manilere benzemeyen çok dizeli türkülere de rastlanır.
"Tabancanın yanında
Bi da bicak olacak
Delikanlı deduğun
İki kari alacak
Birisi darilanda
Ebiri sarılacak"
Çeşitli olaylar üzerine yakılan "destan-türküleri" de aynı nitelikleri taşır.
" Emir aldi ıraktan
Vurdi kalkti yataktan
Şişmanoğli geliyi
Çekilın Kumyatak'tan
Oturak havalarının, yol havalarının, destan-türkülerin, destanların bazılarında mani türünden ayrılan deyişler görülür:
"Trabzon'dan çıktım başum selamet
Çavuşli'ya vardım kopti kıyamet
Anam ile yarim hakka emanet"
Türkülü horonlar (Atlama, Düz Horon, Vaybeni) da söylenen türkülerin konuları sırasıyla:
1. Sevgi, özlem, ayrılık, gurbet
2. Yiğitlik, güzelleme ve övgüler
3. Yergiler ve görenekle ilgili duygular
4. Doğa sevgisi ve doğa tutkusu
5. Kahramanlık, fedakarlık
6. Cinsel duygular
Bazen bu türküler atışmalı türkü şeklinde de olur. Ünlü türkücüler tek ya da çift kemençe eşliğinde saatler boyu atışırlar ve yarışırlar. Karşılıklı atışmalı türküler en çok düğünlerde, derneklerde ve imecelerde yapılır. Atışanların bir çalgıcı olması ya da atışmalara bir çalgıcının eşlik etmesi zorunlu değildir. Yerine ve zamanına göre kadınlar-kızlar ile erkekler arasında da karşılıklı türkü atışmasına girişildiği görülür. Bu tür atışmalara fındık toplama, mısır ayıklama, yük taşıma imecelerinde rastlanır