Kur'an Sözlüğü.

LiyA · 8 Şub 2016

Âyet

Sözlükte "açık alâmet, işâret, emâre, iz ve nişâne" demektir. Çoğulu ây ve âyât'tır. Allah'ın varlığına delâlet eden şeylere ve
peygamberlerin hak olduğunu ispat eden mucizelere de âyet denir. Kur'ân'da bu kelime; aynı temel anlamları içerecek şekilde
mucize (Bakara, 2/211; Mü'min, 40/78), alâmet (Bakara, 2/248), ibret (Nahl, 16/11), acâib iş (Mü'minûn, 23/50), delil (Rûm, 30/20-25; İsrâ, 17/12)
ve Kur'ân âyeti (Nahl, 16/101) karşılığı olarak kullanılmıştır.
Kur'ân, sûrelerden, sûreler de âyetlerden oluşmuştur. Âyet, sonu ve başı belli olan, uzun veya kısa, bir harf veya birkaç kelime
veya cümleden oluşan Allah'ın sözlerine denir. Her âyet Kur'ân'dır. Anlamlı en kısa âyet bir kelime olan ve "yemyeşil"
anlamındaki "müdhâmmetân" dır (Rahmân, 55/64). En uzun âyet ise bir sayfadır (Bakara, 2/282). Fâtiha sûresinin başındaki besmele
dâhil, Kur'ân da 6236 âyet vardır. Diğer sûrelerin başlarındaki âyetler, sûreleri birbirinden ayırmak için konulmuştur, o
sûreden birer âyet değildir. Âyetlerin son kelimelerine kendisinden sonra gelen âyeti ayırdığı için "fâsıla" (çoğulu, fevâsıl)
denir. Âyetlerin sûrelerdeki dizilişi vahiy ile belirlenmiştir (tevkîfî). Âyetlerin bir kısmı Mekke'de bir kısmı da Medine'de
inmiştir. Manalarının anlaşılırlığı bakımından âyetler muhkem ve müteşâbih kısımlarına ayrılmakla birlikte (Âl-i İmrân, 3/7)
sağlam ve güzel olma bakımından bütün âyetler, muhkem ve müteşâbihtir (Hûd, 11/1; Zümer, 39/23). İlk inen âyetler Alâk
sûresinin ilk beş âyetidir. Son inen âyetler hakkında görüş birliği yoktur. Bakara sûresinin 278 ve 281, Nisâ sûresinin 176,
Tevbe sûresinin 128-129, Nâs sûresinin 1-3 ve Mâide sûresinin 3. âyetlerinin son inen âyetler olduğu söylenmektedir.

(Diyanetten Alıntıdır.)

LiyA · 8 Şub 2016

Cem’u’l-Kur’ân

Kur’ân’ın toplanması, mushaf hâline getirilmesi demektir. Hz. Peygamber (a.s.)’e inen ayetler; ince ve yassı taşlara, kaburga
kemiklerine, derilere, kağıtlara, hurma dallarına vb. şeylere yazılıyor ve muhafaza ediliyordu. Ayetler, inmeye devam ettiği için
Peygamberin sağlığında Kur’ân, mushaf haline getirilmemişti. Hz Peygamber (a.s.)’in vefatından altı ay sonra, Yemâme
savaşında bir çok hafızın şehit olması üzerine Hz. Ömer’in teşvikiyle Halife Hz. Ebu Bekir, Kur’ân-ı mushaf haline getirme kararı
aldı ve bu görevi, Peygamberin Kur’ân’ı vahiy meleği Cebrail’e son okuyuşunda hazır bulunan, vahiy kâtibi ve hafız olan Zeyd
ibn Sabit’e verdi. Zeyd, titiz bir çalışma ile Kur’ân’ı mushaf haline getirdi ve halifeye teslim etti. Bu mushaf, Hz. Osman
zamanında yine Zeyd ibn Sabit’in başkanlığında Abdullah ibn Zübeyr, Sâid ibn As, ve Abdurrahman ibn Hâris’den oluşan bir
komisyon tarafından çoğaltıldı. Yer yüzündeki bütün mushaflar, bu ilk mushafların aynıdır.

LiyA · 13 Şub 2016

Cüz

Sözlükte "parça, pay, hisse ve bölüm" demektir. Istılah'ta Kur'ân'ın otuza bölünmüş parçalarından her birine denir.

Her yirmi sayfa bir cüz sayılmış, böylece Kur'ân 30 cüz'e bölünmüştür.
Kur'ân'da her cüz, ilk sayfasında cüz 1, cüz 2, diye bir şekil içine yazılarak işâretlenmiştir. Kur'ân-ı cüzlere bölmek, okuma ve
ezberleme konusunda kolaylık ve takibi sağlamak amacıyla yapılmıştır.

LiyA · 13 Şub 2016

Hatim

Hatm ve hıtâm sözlükte örtmek, mühürlemek, bir şeyi tamamlayıp sonuna ulaşmak gibi mânalara gelir.
Terim olarak ise Kur'ân-ı Kerim'i, Fatiha suresinden Nâs suresine kadar tamamını yüzünden veya ezbere okuyarak bitirmeye
"hatim" denir. Kurânın tamamı kaç günde okunmalı yani kaç günde bir hatim yapılmalıdır? Bu sorunun cevabını şu hadis-i
şerifte bulabiliyoruz: Peygamberimiz (s.a.s), sahabeden Abdullah ibn Amra,
-Kurânı bir ayda oku buyurmuş, Abdullah,
-(Ya Resûlüllah!) Daha kısa sürede okumaya gücüm yeter demiştir.
Peygamberimiz (s.a.s) öyleyse,
-Yirmi günde oku buyurmuştur.
Abdullah,
-(Ya Resûlellah!) Daha kısa sürede okumaya gücüm yeter demiştir.
Peygamberimiz (s.a.s) o zaman,
-On günde oku buyurmuştur.
Abdullah,
-(Ya Resûlüllah!) bundan Daha kısa sürede okumaya gücüm yeter demiştir.
Bunun üzerine Peygamberimiz (s.a.s),
-Yedi günde oku, bundan daha kısa sürede okuma buyurmuştur. (Ebu Dâvûd, Salât, 325, No: 1391)

LiyA · 13 Şub 2016

Hızb

Sözlük bölük, grup anlamına gelen hizb kelimesi terim olarak Kur'ân'ın bölümlere ayrılması demektir. Sahabe döneminden
beri Kurân-ı Kerim'i düzenli ve devamlı okuyan Müslümanlar, günlük okunacak bölümleri, sûrelerin uzunluklarını göz önüne
alarak ayırmışlar, bu ayırmaya tahzîb (bölümlere ayırmak), her bölüme de hizb demişlerdir. İlk bölüm üç suredir: Bakara,
Al-i İmran ve Nisa. İkinci bölüm beş suredir: Mâide, Enâm, Arâf, Enfâl, Tevbe. Üçüncü bölüm yedi sûredir: Yunus, Hûd, Yusuf,
Rad, İbrahim, Hıcr, Nahl. Dördüncü bölüm dokuz sûredir: İsra, Kehf, Meryem, Tâhâ, Enbiya, Hac, Müminûn, Nûr, Furkan.
Beşinci bölüm on bir sûredir: Şuarâ, Neml, Kasas, Ankebût, Rum, Lokman, Secde, Ahzâb, Sebe, Fâtır, Yâsîn. Altıncı bölüm 13
sûredir: Sâffât, Sâd, Zümer, Mümin, Fussılet, Şûrâ, Zuhruf, Duhan, Câsiye, Ahkâf, Muhammed, Fetih, Hucûrât.

LiyA · 13 Şub 2016

Kıraat

Kurân-ı Kerimi tecvîd kurallarına ve tekniğine uygun olarak okumak demektir
Kur'ân-ı Kerim, üç mertebe üzere okunur: Bunlar; tahkîk, tedvir ve hadr'dır.
a) Tahkik
Sözlükte hakkını vermek, tasdik etmek ve bir şeyin hakkını artırıp eksiltmeden yerine getirme konusunda özen göstermek
demektir.
Kurânı her harfin hakkını vererek, medd-i munfasılları dört elif miktarı çekecek şekilde gayet ağır bir ahenk ile okumaktır.
Tahkik, hız bakımından kıratın en yavaş şeklidir. Aynı zamanda bu okuyuş tarzına, aralarında fark olsa da tertil de denir.
b) Tedvîr
Sözlükte bir şeyi döndürüp çevirmek ve daire şeklinde yapmak denektir. Tecvîd ilminde, Tahkik ile Hadr arasında orta süratte
bir okuyuş demektir. Bu okuyuşta medd-i munfasılları iki veya üç elif miktarı çekilir.
c) Hadr
Sözlükte bir şeyi hızlıca yapmak, acele etmek anlamına gelir. Tecvîd ilminde Kurânı en hızlı tarzda okumaya denir. Bu
okuyuşta medd-i tabii, medd-i munfasıl, medd-i arız ve medd-i lînler birer elif, medd-i muttasıl ve medd-i lazımlar, 2-3 elif
miktarı çekecek şekilde hızlı okunur.
Asım ve Hamza ile Nafi'nin Verş kıraatleri tahkik;
İbn Amir, Kisâî ve Halef kıraatleri tedvir;
Kâlûn, İbn Kesîr, Ebu Amr, Ebu Cafer ve Yakub kıraatleri hadr tarzında okunur.
Bunların hiçbirinde bir harf veya harekenin hakkı çiğnenecek şekilde okumak caiz olamayacağı için, asıl manasıyla tertil,
kıraatlerin hepsinde şarttır.
Kıraatleri böyle tahkîk, tedvir ve hadr şeklinde kısımlara ayırmaya cevaz veren ayet, Müzzemmil suresinin, "Kur'ân'dan size
kolay geleni okuyun" anlamındaki 19uncu ayeti (Yazır, Müzzemmil, 73/19) ve Peygamberimiz (s.a.s)in şu sözüdür: Bu
Kurân, yedi harf üzerine inmiştir. Öyle ise Kur'ân'dan size kolay geleni okuyun (Buharî, Tevhîd, 53)
Peygamberimiz (s.a.s), Kurânı sesinizle süsleyin (Ebu Dâvûd, Salât, 355, No: 1468) sözü ile kıraatin eda ve seda açısında
güzel okunması istemektedir.
Ülkemizde okunan kıraat, kıraat imamlarından Asım kıratının Hafs rivayetidir.

LiyA · 13 Şub 2016

Lahn

Kurânı hatalı olarak okumaya lahn denir. Sözlükte kıraatte hata etmek, başkası-nın anlayamayacağı şekilde konuşmak,
irapta hata ederek konuşmak, lehçe, lügat, dil, makam, nağme, melodi, ses ve nota gibi anlamlara gelen lahn, bir kırat terimi
olarak, harfleri ve kelimeleri doğru olarak okumamaktır. Buna zelletül-kârî de denir.
Lahn, lahn-i celî ve lahn-i hafî olmak üzere iki kısımdır. Lahn-i celî, anlamı bozacak şekilde kelimeleri yanlış okumaktır. Mesela
kelimedeki tı-ط harfini, د-dal gibi, z-ز harfini, z-ذ harfi gibi bir harfi başka bir harfin yerine okumaktır. ذيِ
َّ
ل
ِزي yerine اَ
َّ
ل
اَ
okumak lahn-i celîdir. Lahn-i hafî, anlamı bozmayacak şekilde, çekilmeyecek harfi çekmek gibi kelimenin okunuşunda yanlış
yapmaktır.
Kurânı lahn ile okumak, Kurânı tertil üzere oku (Müzzemmil, 73/4) emrine muhalefet olur.

LiyA · 13 Şub 2016

Meâl

Sözlükte "bir şeyin varacağı gaye, bir şeyi eksiltmek" demektir. Istılahta, Kur'ân âyetlerini her yönü ile aynen çevirme iddiası
olmaksızın, başka bir dile aktarmak anlamında kullanılır. Kur'ân'ın kelime ve cümlelerini kelimesi kelimesine, hiçbir anlamını
eksik bırakmadan başka bir dile çevirmek mümkün olmadığı için Kur'ân'ın başka dillere çevirisine meâl ismi verilmiştir. Bu
kelime ile yapılan çevirilerde eksik olabilir, bu anlam, âyetin, kelimenin yaklaşık manasıdır demek istenir.
Mekkî ve Medeni

LiyA · 13 Şub 2016

Mekkî ve Medeni
Sûre

Peygamberimiz (s.a.s) yirmi üç yıllık peygamberlik hayatının on üç yılı Mekke’de, on yılı ise Medine’de geçmiştir Tefsir İlminde
üzerinde ittifak edilen kanaate göre, Peygamberimizin Medine’ye hicret etmesinden önceki on üç yıl içersinde Mekke'de
indirilen surelere Mekkî sureler, Mekke toprağında indirilmiş olsa bile hicretten sonra indirilen surelere ise, Medenî sureler
adı verilmiştir.
Mekke’de indirilen sureler, denilebilir ki, önemli bir eğitim öğretim programını içermektedirler. Bu dönemde, emsalsiz bir
eğitimci olan Hz. Peygamber’in uyguladığı mükemmel bir eğitim öğretim programıyla inananlar, insanî kimliklerinde
yüceltilmiş ve onların İslâm ile özdeşleşen mümin kişilikleri derece derece geliştirilip inşa edilmiştir. Bu dönemde en fazla ve
sık olarak hak-batıl, iman-küfür, tevhid-şirk, adalet-zulüm, güzel ahlâk- kötü ahlak, yükümlülükler-sorumluluklar, sevap-ceza,
cennet-cehennem konuları üzerinde durulmuş ve müminlerin Hakk’a bağlılık, gerçek iman ve İslam, tevhid bilinci, hukuka
saygı, adalet, güzel ahlâk, görev ve sorumluluk bilincinin kabullenilip özümsenilmesiyle yepyeni bir toplum, İslâm toplumu
ortaya çıkartılmıştır. Medine’de indirilen surelerle de sahabedeki bu insanî kimlik ve mümin kişilik, ortamın ağır şartları ve
ahkâm ayetleriyle daha da pekiştirilip sarsılmaz hâle getirildi.

LiyA · 13 Şub 2016

Muavvizeteyn

İki koruyucu demektir. Bundan maksat, Kur'ân'ın Felak ve Nâs sûreleridir. Kur'ân'ın son üç suresi olan İhlas, Felak ve Nâs
sûrelerine ise muavvizât (koruyucular) denir. İhlas sûresi, Allah'ı anlatmaktadır. Felak ve Nâs sûrelerinde ise; yaratıkların,
karanlık gecelerin, büyücülerin, haset edenlerin, insanların göğüslerine kötü düşünceler fısıldayan cin ve insan vesvesecilerinin
şerrinden insanların ilahı, meliki ve Rabbi olan Allah'a sığınılması tavsiye edilmektedir.
Peygamberimiz (a.s.), sahabeden Abdullah ibn Hubeybe, "Akşam ve sabah olunca İhlas, Felak ve Nâs sûrelerini üçer kere oku,
onlar her şeye karşı sana yeter." buyurmuş (Tirmizî, Deavat, 117) Sahabeden Ukbe b. Amir, Hz. Peygamber (s.a.s.), bana her
namazın arkasından Felak ve Nâs surelerini okumamı emretti demiştir. (Tirmizî, Fedâilü'l-Kur'ân, 12; Ebu Dâvûd, Salât, 361)
Peygamberimizin eşi Hz. Ayşe (r.a.) diyor ki: Hz. Peygamber (s.a.s), her gece yatağa girdiği zaman iki elinin avucunu bir araya
getirir, sonra ellerinin içine üfler ve kul hü vallâhü ahad, kul eûzü bi rabbil felakı ve kul eûzü bi rabbin-nasi surelerini okur,
sonra elleriyle elini, yüzünü ve vücudunun ulaşabildiği yerlerini mesh eder ve bunu üç defa yapardı. (Ebu Dâvûd, Edeb, 107)
Kul hüvellâhü ahad suresi, Kurânın üçte birine denktir. (Tirmizî, Fedâilü'l-Kur'ân, 11)
Peygamberimiz (s.a.s), ashabına, Sizden biriniz her gece Kurânın üçte birini okumaktan aciz olur mu? Buyurmuş, bu, onlara
zor gelmiş ve ey Allahın Resûlü! Hangimizin buna gücü yeter? Demişlerdi. Bunun üzerine Hz. Peygamber (s.a.s), Kul hu vallâhü
ahad Allahüs-samed, Kurânın üçte biridir buyurmuştur. (Buharî, Fedâilül-Kurân, 13)
Yine Peygamberimiz kendisi veya ailesinden biri hastalandığı zaman (Buhârî, Fedâilü'l-Kur'ân, 14; Müslim, Selâm, 50-51) ve
göz değmesine (Nesâi, İstiaze, 37; Tirmizî, Tıb, 17) karşı muavvizeteyn'i okumuştur. Yatmadan önce üç kere muavvizâtı okumuş,
eline üflemiş ve elleriyle bütün vücudunu meshetmiştir (Buhârî, Fedâilü'l-Kur'ân, 14).
Yukarıdaki hadislerden anlaşılan o ki; Peygamberimiz sözleri ve uygulaması ile üç surenin, üç vakitte akşam, sabah, yatmadan
önce üçer defa, her namazdan sonra ve geceleyin okunmasını tavsiye etmektedir.
Kurânın konularını üç maddede toplamak mümkündür. Tevhîd yani tek Allah inancı, nübüvvet yani Allahın her topluma
peygamber gönderdiği inancı, ahiret yani öldükten sonra cennet ve cehennem hayatı. İhlâs suresi tevhîd inancını anlattığı için
bu açıdan Kurânın üçte birine denktir.Felak ve Nâs surelerinde varlıkların şerrinden Allaha sığınılmaktadır.
Bir Müslüman bu üç sureyi akşam, sabah ve uyumadan önce üçer defa, namazlardan sonra ve geceleri okursa hem imanını
tazelemiş, hem de her türlü kötülükten Allaha sığınmış, dua etmiş, Allahı anmış ve Kurân okumuş böylece ibadet etmiş olur.
Hastalara ve nazar değenlere de bu sureler okunup Allahtan şifa istenebilir.

LiyA · 13 Şub 2016

Mufassal

Sözlükte tafsil edilmiş anlamına gelen mufassal, Kur'ân'ın sonundaki kısa sûrelere denir. Mufassal sureler 49'uncu sûreden
başlar ve üç kısma ayrılıra) Tıval-ı mufassal: Hucûrât sûresinden 85'inci sûre olan Bürûc sûresine kadar 36 sûreye bu isim
verilmiştir.(b) Evsat-ı mufassal: Bürûç'tan 92'inci sure olan Leyl sûresine kadar olan 7 sûreye bu isim verilmiştir.(c) Kısarmufassal:
Leyl sûresinden Nâs sûresine kadar olan 22 sûreye de bu isim verilmiştir.
Muhkem Sözlükte sağlam kılınmış, dış etkilere ve bozulmalara karşı korunmuş gibi mânalara gelen muhkem kelimesi,
başka bir ihtimal taşımayan açık mânalı âyet için kullanılan bir terimdir.
Mukabele
Bir başkasının Kurân-ı Kerîmi okuyuşunu takip etmek ve bu suretle hatim indirme anlamında kıraat terimi.
Sözlükte iki şeyi birbiriyle karşılaştırmak anlamına gelen mukābele, Peygamberimizin Ramazan aylarında inen sure ve
ayetleri vahiy meleği Cebrail'e okumasına dayanmaktadır ki buna "arza" denmiştir.
Mukabele,üç aylarda ve bilhassa ramazanlarda cami, mescid ve evlerde daha çok sabah, öğle, ikindi namazları öncesinde
hâfızlar tarafından okunan Kuranı takip etmek suretiyle hatim indirme geleneğine ad olmuş, zamanla hâfızların bu okuyuşları
için de aynı terim kullanılmıştır.

LiyA · 13 Şub 2016

Muhkem

Sözlükte “sağlam kılınmış, dış etkilere ve bozulmalara karşı korunmuş” gibi mânalara gelen muhkem kelimesi,
başka bir ihtimal taşımayan açık mânalı âyet için kullanılan bir terimdir.

LiyA · 13 Şub 2016

Mukabele

Bir başkasının Kurân-ı Kerîmi okuyuşunu takip etmek ve bu suretle hatim indirme anlamında kıraat terimi.
Sözlükte iki şeyi birbiriyle karşılaştırmak anlamına gelen mukābele, Peygamberimizin Ramazan aylarında inen sure ve
ayetleri vahiy meleği Cebrail'e okumasına dayanmaktadır ki buna "arza" denmiştir.

LiyA · 13 Şub 2016

Muhkem

Sözlükte sağlam, esaslı ve dayanıklı anlamına gelen muhkem, terim olarak, manası kolaylıkla anlaşılan, haricî bir yoruma
ihtiyaç göstermeyen ve tek anlamı olan, ne anlama geldiği, ne anlatmak istediği ilk bakışta anlaşılan, manası açık ve net olan,
niteliği ve içeriği (seçikliği ve açıklı) belli olan Kurânın sarih lafızlarına ve ayetlerine denir.

LiyA · 13 Şub 2016

Mushaf

Bir araya toplanıp bağlanmış sayfalar demektir. Bununla maksat, Kur'ân'ın bütün sûre ve âyetlerinin yazılıp bir araya
toplanmış, ciltlenmiş ve iki kapak arasına alınmış halidir. Kur'ân, Hz. Peygamberin sağlığında çeşitli malzemelere yazılmış,
ancak mushaf haline getirilmemişti.
Bununla birlikte inen bütün ayetler ve sureler yazılmıştı ve hafızların hafızalarında korunuyordu. Bu korumayı yüce Allah
taahhüt etmektedir: Şüphesiz o Zikri (Kurânı) biz indirdik. Onun koruyucusu da elbette biziz. (Hıcr, 15/9)
Yüce Allah, Kurânı her türlü tahriften, bir ayetinin bile zayi olmasından korumuştur. Kurân hem yazıyla satırlarda hem de
ezber yoluyla kalplerde muhafaza edilmiştir.
Ona (Kurâna) ne önünden ne de ardından batıl gelemez. (Çünkü O,) hüküm ve hikmet sahibi, övülmeye layık olan Allah
tarafından indirilmiştir. (Fussılet, 41/4142)
Kurânı Hz. Peygambere öğreten ve onun hükümlerini ve nasıl uygulanacağını açıklayan yüce Allahtır: Rahman suresinde bu
husus şöyle ifade edilmektedir:
Rahman Kurânı öğretti. İnsanı yarattı. Ona beyanı öğretti. (Rahman, 55/24)
Peygamberimizin sağlığında Kurân, bugün elimizde mevcut mushafın tertibi üzerine okunmuş ve aynı şekilde yazıyla
kaydedilmiş, Allahtan indiği şekliyle korunmuştur. Aynı şekilde vefatından sonra sahabe Kurânın yazılması, okunması,
ezberlenmesi ve korunmasına gereken titizliği göstermiştir.Nitekim Kur'ân Hz. Ebû Bekr'in (r. a.) devlet başkanlığı zamanında
mushaf haline getirilmiştir. İlk mushafa el-İmam (asıl) denilmiştir. Hz. Osman zamanında bu ilk nüshadan sekiz adet
çoğaltılmıştır. Yer yüzündeki bütün mushaflar bu nüshalarla aynıdır.