Peony
Onursal Üye
- Üyelik Tarihi
- 9 Şub 2015
- Konular
- 12,075
- Mesajlar
- 34,903
- MFC Puanı
- 57,450
Sorunun yanıtını hemen haram diye yanıtlamayın; Türkler İslam dinini seçmeden önce de domuz yemiyordu. Yeme-içme kültürümüze ilişkin çok az araştırma var. Oysa yanıtını bir türlü bulamadığımız çok sorumuz var. Örneğin Alevilerin tavşan Yezidilerin ebegümeci yenilip yenilmemesi meselesine farklı bir açıdan yaklaşalım
marul yememelerinin sebepleri nedir? Grip salgınıyla gündeme gelen domuzun
Rahmetli Mustafa Ekmekçi 1980li yıllarda Cumhuriyet Gazetesindeki köşesinden sıklıkla domuz etinin yararlarından bahseder ve domuz etinin yenilmesini savunurdu. Çok tepki almasına rağmen Türkiye gibi yoksulu çok bir ülkenin mutlaka domuz besiciliği yapmasını ve ucuz domuz eti yemesi gerektiğini yazardı.
Bugün aynı makaleleri yazmak cesaret ister hale geldi. Bu durum bile aslında Türkiyenin ne kadar muhafazakarlaştığını göstermiyor mu?
Neyse
İnsanoğlu belirli zaman ve coğrafyada bazı yiyecek ve içeceklerden kaçındı. Bunları yasakladı. Bizim topraklarda özellikle domuza karşı inanılmaz bir tepki var. Bunun sebebi nedir?
Semavi dinlerinden önce
Sanıldığı gibi domuz etinin yasaklanması Musevilik Müslümanlık gibi Semavi dinlerin ortaya çıkışıyla gerçekleşmedi.
Artık biliniyor ki çok tanrılı dini yaşayan bazı kavimlerde de domuz eti yenilmesi yasaktı. Bırakın yemeyi bazı şehirlere (Pontus/Komana gibi) domuz sokulmasına izin bile verilmiyordu.
Eski Mısırda domuz değen bir kişi hemen elbiseleriyle birlikte nehre atlayıp temizlenirdi. Domuz çobanları hiçbir tapınağa sokulmazdı. Bunlara kız verilmezdi.
Bilindiği gibi sadece Müslümanlar değil Yahudiler de domuz eti yemiyor. Gerek Kuran-ı Kerim gerekse Tevrat/Ahd-i Atik çift tırnaklı ve geviş getiren hayvanların yenileceğini belirtir. Bakara Suresi ve Levililer (117) çift tırnaklı olmasına rağmen geviş getiremediği için domuz etinin yenilmesini haram kılmıştır.
Peki bunun rasyonel bir nedeni var mıydı?
Sorunun yanıtını bulmaya çalışalım
Neden insan sağlığı mı
Sağlık nedenleri ileri sürülmektedir.
Domuz eti çok yağlı olduğu için sıcak iklimlerde çabucak bozularak trişin gibi hastalıklara neden oluyordu. Hatta bazı topluluklar domuzun cüzama bile neden olduğunu iddia etmişlerdi!
Ancak bu olasılık pek güçlü görünmüyor. Çünkü domuz etine yasak getirildiğinde bu hastalıkların hiçbiri bilinmiyordu bile.
Ayrıca
Ağır yağlı yiyecekler sıcak havalarda bazı alerjik hastalıklara mide bozulmalarına neden olsa da bu salt domuz eti için geçerli olamazdı. Çünkü eti yağlı olan tek hayvan domuz değildi kuşkusuz.
Zaten sağlık nedeniyle yenilmesi haram olsa bu hal mutlaka kutsal kitaplarda belirtilirdi.
Yiyecek- içeceklerin sağlık ile ilişkisini (bozulmuş yiyeceklerin hastalıklara neden olduğu gibi bilgileri) insanoğlu daha 250300 yıl önce öğrendi.
Sorumuzun yanıtını armaya devam edelim
Domuzun önüne ne gelirse yemesi de haram sayılmasına neden olarak gösteriliyor. Yediklerinden yola çıkılarak domuzun pek temiz olmadığı ileri sürülüyor.
Bu tezin doğruluğu tartışma götürür; çünkü birçok hayvan da (örneğin tavuk-horoz-hindi) yiyecek konusunda domuzdan farklı değildir. Hayvanların yedikleriyle temiz oldukları arasında pek doğru orantı yoktur.
Yani
Özellikle halkın ileri sürdüğü nedenler pek inandırıcı değildi.
Devam edelim; bakalım domuz etini kimler niye yemiyor?
Mitoloji de bile var
Evet domuzun adının kötüye çıkması ne zaman nasıl oldu?
Bu duruma sebep olarak bir mitolojik hikayeden de bahsediliyor:
Aşk tanrıçası Afroditin aşık olduğu Adonisi domuz kılığındaki Aras öldürmüştü.
Ve bu cinayet nedeniyle kadınlar her ilkbahar sonunda matem tutup domuza lanet yağdırıyordu.
Bu mitolojinin sorumuza yanıt oluşturacağını düşünmek çocukça olur.
Domuz düşmanlığının nedenleri arasında cinsel sebep de vardı.
Güya dişisini kıskanmayan tek hayvandı domuz.
Domuz etini yiyenlerin de dişisini kıskanmayacakları hurafesi hayli yaygındı.
Kuşkusuz bunun bilimsel hiçbir açıklaması yoktu.
Bu olsa olsa tarihçi Herodotosun Mısırlıların neden domuz yemediklerini yazarken bunu açıklayan bir sebepleri var ve ben de biliyorum ama yakışık almaz sözleridir.
Herodotos ayıp olduğu için gerekçeyi yazmamıştı!
Günümüzde domuz eti ile cinsellik arasında ilişki kuran uzmanlar yok değil.
Onlara göre domuz eti A vitaminini öldürüyor ve böylece cinsel isteği azaltıyordu. Vitaminlerin bilinmesi şurada kaç yıllık bir süreçtir. İlkel kavimler nereden bilecekti vitaminleri filan
Uzatmayalım
En akla yakını neden; totemizm idi.
İnsanoğlu soyundan geldiğini düşündüğü hayvanı totem yapıp tapıyordu. Kuşkusuz taptığını da yiyemezdi.
Bu sebep bile sorumuzun yanıtı tam olarak açıklamıyordu.
Belki sorumuza yanıtı Türklerin neden domuz eti yemediğini ortaya çıkararak verebiliriz.
Evet gelelim Türklerin neden domuz eti yemedikleri meselesine
İçkiye evet domuza hayır
Türkler İslam öncesi dönemde ne domuz besliyorlardı ne de domuz eti yiyordu.
Yani Türklerin bu hayvana neredeyse nefret düzeyinde yaklaşmalarıyla İslamın domuz etini haram sayması arasında pek bir ilgi yoktu.
Öyle ki Müslüman olmayan Uygurlar da hala domuz eti yemiyor!
Üstelik hepimiz biliyoruz ki tüm Türkler eti çok sevmektedir ve sofralarında mutlaka bulundurmaktadır. Buna rağmen domuz etine düşmanlık niye idi acaba?
Bu domuz karşıtlığına bir örnek vermeliyim ki mesele daha iyi anlaşılsın:
Ruslar güç kullanarak Kazak-Kırgız halklarını domuz beslemeye zorlamışlar; her iki halk da canlarını vermişler yine de onca zulme rağmen domuz besiciliği yapmamışlardır.
Yani mesele Türkler açısından bu derece önemlidir.
İster istemez düşünüyorsunuz
Müslüman Türklerin haram sayılmasına rağmen içki yasağına pek uymadıkları bilinir. Ama mesele domuz olunca neden akan sular duruyordu?
Artık gelelim asıl sebebini yazmaya
Artık gelelim sebebini yazmaya
Asıl neden
Bunun birincil nedeninin totemcilik olduğu ileri sürülüyor. Çünkü bilindiği gibi totem eti yenmiyor. Bu ancak bazı şartlarda mümkün olabiliyor. Örneğin Mısırda sadece dolunay zamanında ve törenlerde yenmesi gibi.
Ancak totem küçük klanlar için geçerliydi. Geniş alanlara yayılmış büyük kavimin bir tek domuz totemi olamazdı.
Bu nedenle totemcilik de meseleyi tek başına açıklamaya yetmiyor.
Meselenin iktisadi boyutu vardı:
Türkler göçebe bir toplumdu ve göçebelik domuz yetiştiriciliğine uygun değildi. Domuz fazla yürüyebilen bir hayvan değildi. Bu nedenle domuzların bir yerden bir yere götürülmeleri imkansızdı. Ayrıca salt otlayarak beslenmeleri de söz konusu olamazdı.
Göçebe hayat tarzını benimsemiş Türklerin bu nedenle domuz beslemedikleri iddia ediliyor. Domuzu sadece yerleşik toplumlar (Çin gibi) besliyorlardıyiyordu!
Fakat bu tez de Türklerin domuza olan nefretini açıklamıyor.
Göçebe Türkler domuz beslemeseler bile avladıkları yaban domuzlarını niye yememişlerdi?
Demek bir başka neden vardı.
Evet vardı.
Ve bu neden günümüzde kabul gören bir tezdi:
Deniyor ki:
Göçebeler ile yerleşikler arasında hep nefret ilişkisi olmuştur.
Yerleşikler göçebeleri vahşi barbar haydut olarak görmüşlerdir.
Göçebeler de evlerinde dükkanlarında oturan yerleşikleri hiç sevmemişlerdir. Onlara yatuk tembel diyorlardı. Yani aralarında nefret ilişkisi vardı.
Göçebeler yerleşiklerin her şeyinden nefret ediyordu.
İşte domuzdan nefret etmelerinin nedeni buydu.
Domuz yerleşiklerin hayvanıydı ve göçebeler yerleşiklerin hayvanından da nefret ediyorlardı.
Zaten bunca hurafeyi çıkarmalarının nedeni de buydu.
Evet kabul edersiniz ya da etmezsiniz; bilim insanın açıkladığı durum budur.
Kuşkusuz bu arada bilim insanlarının araştırması hala sürüyor. Bakalım önümüzdeki günlerde başka nedenler üzerinde de durulacak mı?
Bakınız dünyayı sarsan domuz gribi bizi nerden nelere götürdü Osmanlının en büyük afeti:
V E B A
Osmanlı toplumu 100 yıl veba afetiyle kırıldı.
Osmanlı depremlerde sellerde yangınlarda binlerce insanını kaybetti.
Çekirge saldırılarını yaşadı.
Kıtlıklarda aç kaldı.
Ne salgınlar gördü:
Sıtma gördü Humma gördü Tifüs gördü Kolera gördü
Hiçbiri bit pire kadar yıkıcı olmadı
Avrupayı yıkıp geçen Kara Ölüm veba bu topraklardan Osmanlı topraklarına geldi.
Avrupa salgınla 14üncü yüzyılda tanışmıştı.
Keza salgın o dönemde de Osmanlı topraklarına gelmişti.
Ancak sonra uzun dönem kuluçkaya yatmıştı.
Bu kez gelen kara ölüm çok daha sinsiydi
Hastalık ilk kez 1778in ocak ayında yabancıların yaşadığı İstanbul/Galatada görüldü.
Panik yaşandı. Ancak şubat ve mart ayında duruldu; fakat nisan ayında yeniden belirdi. Haziranda ise tırmandı.
Hastalık tıpkı Avrupada olduğu gibi bahar ve yazın gelişiyordu.
Fareler gemiler ve ticaret kervanlarıyla hastalığı dünyaya taşıyorlardı.
Bu nedenle salgından en çok etkilenen Osmanlı donanması oldu.
Durum anlaşılınca dışarıdan gelen her gemiye her kervana ve her kişiye hastalık bulaştırıcı düşman gözüyle bakılmaya başlandı.
Hastalık Osmanlının toplumsal hayatını allak bullak etti. Hayat felç oldu.
Veba Osmanlının Batı ile olan diplomatik ilişkisini de yok etti; iktisadi çöküşünün sebeplerinden de oldu.
Osmanlı çaresizdi.
Mikrop öksürük tükürük gibi yollarla insandan insana da bulaşıyordu.
Osmanlı bilgisizdi. Cahildi.
Örneğin
Yoksul Osmanlının giyecek pek elbisesi yoktu. Ölenlerin kıyafetleri çocuklarına akrabalarına kalıyordu. Oysa bunların içinde pireler yaşıyordu ve ölümcüldüler. Hastalığın böyle de yayıldığı bilinmiyordu.
Hamamda temizlenerek kurtulacağını sananlar yine pirelerin yuva yaptığı giyecekleri giyerek hastalıktan kurtulamıyorlardı.
Keza evdeki eşyalara da pireler yuva yapıyordu.
Yani
İstanbuldaki zengin yabancılar her ne kadar şehirden kaçıp Büyükdere-Tarabya gibi Boğaz köylerine gitseler de hastalıktan pek kurtulamadılar.
İstanbulda Temmuz ayında ölü sayısı günde bin kişiye ulaştı.
İstanbulun adı ölü şehir oldu
Hastalık eylül-ekimde azaldı. Kasım ayında bitti gibiydi.
Ama bu kez Osmanlının diğer topraklarında çıkmaya başladı; İzmir Edirne Selanik Bursa Çanakkale Mikonos Sofya Kahire
Osmanlı hastalık kuşatması altındaydı.
Hastalığa yakalanmayan yoktu. Olayın iyi yanı hastalığın çok kişide hafif seyretmesiydi. Veba olaylarının üçte ikisini bu grup oluşturuyordu.
Ve mikrop aynı İstanbulda olduğu gibi bazen azıyor bir günde onlarca can alıyor sonra kuluçkaya yatıyordu.
Salgın 100 yıl Osmanlının başına bela oldu.
Örneğin bazı illerde şiddetli salgınlar arasındaki zaman aralıkları şöyleydi:
İstanbul: 21 yıl 25 yıl 19 yıl 8 yıl 36 yıl.
İzmir: 20 yıl 4 yıl 19 yıl 28 yıl 25 yıl.
Kahire: 18 yıl 23 yıl 26 yıl 6 yıl 44 yıl
Selanik: 49 yıl 19 yıl 33 yıl
Ölüm istatistikleri korkunçtu:
1778de İstanbul halkının üçte biri
1781de 80 bin nüfuslu Selanik halkından günde 300 kişi
1783de Saraybosnada 16 bin kişi
1784de İzmirde günde 300400 kişi
1785de Akkada nüfusunun yarısı
1787de Halepte dört günde 1400 kişi öldü.
Öldürücü hastalıkların seyri aslında hep aynıydı; önce az görülen hastalık vakaları sonra hızla artıyor ve sonra birden hızla azalıyordu.
Nihayet
19uncu yüzyıl sonunda hastalık teşhis edildi.
Bulunan ilaç sayesinde veba ile ciddi olarak mücadele edildi.
Karantina sözcüğünün İtalyancadan dilimize geçtiğini bilir misiniz?
Yine de buna rağmen sorun tamamen ortadan kaldırılamadı. Bir örnek vereyim:
1898den 1948 yılına kadar vebadan Hindistanda 13 milyon kişi öldü.
Bugün nasıl kafanızda domuz gribiyle ilgili onlarca soru varsa benzer sorular veba için de hala vardır. Vebanın ortaya çıkışı yükselişi ve düşüşü üstüne pek çok soru 21inci yüzyıl başında hala yanıtlanmayı bekliyor.
İnsanoğlu dün olduğu gibi bugün de salgın hastalıklara karşı mücadelesini sürdürüyor.
Vebaya Ağıt
Gelin ağalar bir tarih eylerek
Bin iki yüz kırk üç oldu bu sene
Medet Allah insanın devri döndü
Cümle alem ağlaşurlar bu sene
Felek benim dört yanımdan taşladı
Gelin kızdan koç yiğitten başladı
Kadir Mevlam hak emrini işledi
Hidayet Mevladan geldi bu sene
Emir Mevladandır evler yıkıldı
Nice ana baba beli büküldü
Koçyiğitler katar ile çekildi
Şehitler bayrağın çekti bu sene
Gitti koç yiğitler ağlar anası
İş Mevladan geldi nedir çaresi
Sağ u sol yanında veba yarası
Kudret hançerini vurdu bu sene
Kadir Mevlam durmayup can alur
Kimi hasta düşmüş kimi de ölür
Hidayet Mevladan elden ne gelür
Çok mamurlar viran kaldı bu sene
Kimi de gelmiş ah çeküp oturur
Sevgili olanlar yarın göçürür
Kimi yuvasından yavru uçurur
Çok masumlar viran kaldı bu sene
(Toros Dağlarında yakılan bir ağıt)
Soner Yalçın
Odatv
Rahmetli Mustafa Ekmekçi 1980li yıllarda Cumhuriyet Gazetesindeki köşesinden sıklıkla domuz etinin yararlarından bahseder ve domuz etinin yenilmesini savunurdu. Çok tepki almasına rağmen Türkiye gibi yoksulu çok bir ülkenin mutlaka domuz besiciliği yapmasını ve ucuz domuz eti yemesi gerektiğini yazardı.
Bugün aynı makaleleri yazmak cesaret ister hale geldi. Bu durum bile aslında Türkiyenin ne kadar muhafazakarlaştığını göstermiyor mu?
Neyse
İnsanoğlu belirli zaman ve coğrafyada bazı yiyecek ve içeceklerden kaçındı. Bunları yasakladı. Bizim topraklarda özellikle domuza karşı inanılmaz bir tepki var. Bunun sebebi nedir?
Semavi dinlerinden önce
Sanıldığı gibi domuz etinin yasaklanması Musevilik Müslümanlık gibi Semavi dinlerin ortaya çıkışıyla gerçekleşmedi.
Artık biliniyor ki çok tanrılı dini yaşayan bazı kavimlerde de domuz eti yenilmesi yasaktı. Bırakın yemeyi bazı şehirlere (Pontus/Komana gibi) domuz sokulmasına izin bile verilmiyordu.
Eski Mısırda domuz değen bir kişi hemen elbiseleriyle birlikte nehre atlayıp temizlenirdi. Domuz çobanları hiçbir tapınağa sokulmazdı. Bunlara kız verilmezdi.
Bilindiği gibi sadece Müslümanlar değil Yahudiler de domuz eti yemiyor. Gerek Kuran-ı Kerim gerekse Tevrat/Ahd-i Atik çift tırnaklı ve geviş getiren hayvanların yenileceğini belirtir. Bakara Suresi ve Levililer (117) çift tırnaklı olmasına rağmen geviş getiremediği için domuz etinin yenilmesini haram kılmıştır.
Peki bunun rasyonel bir nedeni var mıydı?
Sorunun yanıtını bulmaya çalışalım
Neden insan sağlığı mı
Sağlık nedenleri ileri sürülmektedir.
Domuz eti çok yağlı olduğu için sıcak iklimlerde çabucak bozularak trişin gibi hastalıklara neden oluyordu. Hatta bazı topluluklar domuzun cüzama bile neden olduğunu iddia etmişlerdi!
Ancak bu olasılık pek güçlü görünmüyor. Çünkü domuz etine yasak getirildiğinde bu hastalıkların hiçbiri bilinmiyordu bile.
Ayrıca
Ağır yağlı yiyecekler sıcak havalarda bazı alerjik hastalıklara mide bozulmalarına neden olsa da bu salt domuz eti için geçerli olamazdı. Çünkü eti yağlı olan tek hayvan domuz değildi kuşkusuz.
Zaten sağlık nedeniyle yenilmesi haram olsa bu hal mutlaka kutsal kitaplarda belirtilirdi.
Yiyecek- içeceklerin sağlık ile ilişkisini (bozulmuş yiyeceklerin hastalıklara neden olduğu gibi bilgileri) insanoğlu daha 250300 yıl önce öğrendi.
Sorumuzun yanıtını armaya devam edelim
Domuzun önüne ne gelirse yemesi de haram sayılmasına neden olarak gösteriliyor. Yediklerinden yola çıkılarak domuzun pek temiz olmadığı ileri sürülüyor.
Bu tezin doğruluğu tartışma götürür; çünkü birçok hayvan da (örneğin tavuk-horoz-hindi) yiyecek konusunda domuzdan farklı değildir. Hayvanların yedikleriyle temiz oldukları arasında pek doğru orantı yoktur.
Yani
Özellikle halkın ileri sürdüğü nedenler pek inandırıcı değildi.
Devam edelim; bakalım domuz etini kimler niye yemiyor?
Mitoloji de bile var
Evet domuzun adının kötüye çıkması ne zaman nasıl oldu?
Bu duruma sebep olarak bir mitolojik hikayeden de bahsediliyor:
Aşk tanrıçası Afroditin aşık olduğu Adonisi domuz kılığındaki Aras öldürmüştü.
Ve bu cinayet nedeniyle kadınlar her ilkbahar sonunda matem tutup domuza lanet yağdırıyordu.
Bu mitolojinin sorumuza yanıt oluşturacağını düşünmek çocukça olur.
Domuz düşmanlığının nedenleri arasında cinsel sebep de vardı.
Güya dişisini kıskanmayan tek hayvandı domuz.
Domuz etini yiyenlerin de dişisini kıskanmayacakları hurafesi hayli yaygındı.
Kuşkusuz bunun bilimsel hiçbir açıklaması yoktu.
Bu olsa olsa tarihçi Herodotosun Mısırlıların neden domuz yemediklerini yazarken bunu açıklayan bir sebepleri var ve ben de biliyorum ama yakışık almaz sözleridir.
Herodotos ayıp olduğu için gerekçeyi yazmamıştı!
Günümüzde domuz eti ile cinsellik arasında ilişki kuran uzmanlar yok değil.
Onlara göre domuz eti A vitaminini öldürüyor ve böylece cinsel isteği azaltıyordu. Vitaminlerin bilinmesi şurada kaç yıllık bir süreçtir. İlkel kavimler nereden bilecekti vitaminleri filan
Uzatmayalım
En akla yakını neden; totemizm idi.
İnsanoğlu soyundan geldiğini düşündüğü hayvanı totem yapıp tapıyordu. Kuşkusuz taptığını da yiyemezdi.
Bu sebep bile sorumuzun yanıtı tam olarak açıklamıyordu.
Belki sorumuza yanıtı Türklerin neden domuz eti yemediğini ortaya çıkararak verebiliriz.
Evet gelelim Türklerin neden domuz eti yemedikleri meselesine
İçkiye evet domuza hayır
Türkler İslam öncesi dönemde ne domuz besliyorlardı ne de domuz eti yiyordu.
Yani Türklerin bu hayvana neredeyse nefret düzeyinde yaklaşmalarıyla İslamın domuz etini haram sayması arasında pek bir ilgi yoktu.
Öyle ki Müslüman olmayan Uygurlar da hala domuz eti yemiyor!
Üstelik hepimiz biliyoruz ki tüm Türkler eti çok sevmektedir ve sofralarında mutlaka bulundurmaktadır. Buna rağmen domuz etine düşmanlık niye idi acaba?
Bu domuz karşıtlığına bir örnek vermeliyim ki mesele daha iyi anlaşılsın:
Ruslar güç kullanarak Kazak-Kırgız halklarını domuz beslemeye zorlamışlar; her iki halk da canlarını vermişler yine de onca zulme rağmen domuz besiciliği yapmamışlardır.
Yani mesele Türkler açısından bu derece önemlidir.
İster istemez düşünüyorsunuz
Müslüman Türklerin haram sayılmasına rağmen içki yasağına pek uymadıkları bilinir. Ama mesele domuz olunca neden akan sular duruyordu?
Artık gelelim asıl sebebini yazmaya
Artık gelelim sebebini yazmaya
Asıl neden
Bunun birincil nedeninin totemcilik olduğu ileri sürülüyor. Çünkü bilindiği gibi totem eti yenmiyor. Bu ancak bazı şartlarda mümkün olabiliyor. Örneğin Mısırda sadece dolunay zamanında ve törenlerde yenmesi gibi.
Ancak totem küçük klanlar için geçerliydi. Geniş alanlara yayılmış büyük kavimin bir tek domuz totemi olamazdı.
Bu nedenle totemcilik de meseleyi tek başına açıklamaya yetmiyor.
Meselenin iktisadi boyutu vardı:
Türkler göçebe bir toplumdu ve göçebelik domuz yetiştiriciliğine uygun değildi. Domuz fazla yürüyebilen bir hayvan değildi. Bu nedenle domuzların bir yerden bir yere götürülmeleri imkansızdı. Ayrıca salt otlayarak beslenmeleri de söz konusu olamazdı.
Göçebe hayat tarzını benimsemiş Türklerin bu nedenle domuz beslemedikleri iddia ediliyor. Domuzu sadece yerleşik toplumlar (Çin gibi) besliyorlardıyiyordu!
Fakat bu tez de Türklerin domuza olan nefretini açıklamıyor.
Göçebe Türkler domuz beslemeseler bile avladıkları yaban domuzlarını niye yememişlerdi?
Demek bir başka neden vardı.
Evet vardı.
Ve bu neden günümüzde kabul gören bir tezdi:
Deniyor ki:
Göçebeler ile yerleşikler arasında hep nefret ilişkisi olmuştur.
Yerleşikler göçebeleri vahşi barbar haydut olarak görmüşlerdir.
Göçebeler de evlerinde dükkanlarında oturan yerleşikleri hiç sevmemişlerdir. Onlara yatuk tembel diyorlardı. Yani aralarında nefret ilişkisi vardı.
Göçebeler yerleşiklerin her şeyinden nefret ediyordu.
İşte domuzdan nefret etmelerinin nedeni buydu.
Domuz yerleşiklerin hayvanıydı ve göçebeler yerleşiklerin hayvanından da nefret ediyorlardı.
Zaten bunca hurafeyi çıkarmalarının nedeni de buydu.
Evet kabul edersiniz ya da etmezsiniz; bilim insanın açıkladığı durum budur.
Kuşkusuz bu arada bilim insanlarının araştırması hala sürüyor. Bakalım önümüzdeki günlerde başka nedenler üzerinde de durulacak mı?
Bakınız dünyayı sarsan domuz gribi bizi nerden nelere götürdü Osmanlının en büyük afeti:
V E B A
Osmanlı toplumu 100 yıl veba afetiyle kırıldı.
Osmanlı depremlerde sellerde yangınlarda binlerce insanını kaybetti.
Çekirge saldırılarını yaşadı.
Kıtlıklarda aç kaldı.
Ne salgınlar gördü:
Sıtma gördü Humma gördü Tifüs gördü Kolera gördü
Hiçbiri bit pire kadar yıkıcı olmadı
Avrupayı yıkıp geçen Kara Ölüm veba bu topraklardan Osmanlı topraklarına geldi.
Avrupa salgınla 14üncü yüzyılda tanışmıştı.
Keza salgın o dönemde de Osmanlı topraklarına gelmişti.
Ancak sonra uzun dönem kuluçkaya yatmıştı.
Bu kez gelen kara ölüm çok daha sinsiydi
Hastalık ilk kez 1778in ocak ayında yabancıların yaşadığı İstanbul/Galatada görüldü.
Panik yaşandı. Ancak şubat ve mart ayında duruldu; fakat nisan ayında yeniden belirdi. Haziranda ise tırmandı.
Hastalık tıpkı Avrupada olduğu gibi bahar ve yazın gelişiyordu.
Fareler gemiler ve ticaret kervanlarıyla hastalığı dünyaya taşıyorlardı.
Bu nedenle salgından en çok etkilenen Osmanlı donanması oldu.
Durum anlaşılınca dışarıdan gelen her gemiye her kervana ve her kişiye hastalık bulaştırıcı düşman gözüyle bakılmaya başlandı.
Hastalık Osmanlının toplumsal hayatını allak bullak etti. Hayat felç oldu.
Veba Osmanlının Batı ile olan diplomatik ilişkisini de yok etti; iktisadi çöküşünün sebeplerinden de oldu.
Osmanlı çaresizdi.
Mikrop öksürük tükürük gibi yollarla insandan insana da bulaşıyordu.
Osmanlı bilgisizdi. Cahildi.
Örneğin
Yoksul Osmanlının giyecek pek elbisesi yoktu. Ölenlerin kıyafetleri çocuklarına akrabalarına kalıyordu. Oysa bunların içinde pireler yaşıyordu ve ölümcüldüler. Hastalığın böyle de yayıldığı bilinmiyordu.
Hamamda temizlenerek kurtulacağını sananlar yine pirelerin yuva yaptığı giyecekleri giyerek hastalıktan kurtulamıyorlardı.
Keza evdeki eşyalara da pireler yuva yapıyordu.
Yani
İstanbuldaki zengin yabancılar her ne kadar şehirden kaçıp Büyükdere-Tarabya gibi Boğaz köylerine gitseler de hastalıktan pek kurtulamadılar.
İstanbulda Temmuz ayında ölü sayısı günde bin kişiye ulaştı.
İstanbulun adı ölü şehir oldu
Hastalık eylül-ekimde azaldı. Kasım ayında bitti gibiydi.
Ama bu kez Osmanlının diğer topraklarında çıkmaya başladı; İzmir Edirne Selanik Bursa Çanakkale Mikonos Sofya Kahire
Osmanlı hastalık kuşatması altındaydı.
Hastalığa yakalanmayan yoktu. Olayın iyi yanı hastalığın çok kişide hafif seyretmesiydi. Veba olaylarının üçte ikisini bu grup oluşturuyordu.
Ve mikrop aynı İstanbulda olduğu gibi bazen azıyor bir günde onlarca can alıyor sonra kuluçkaya yatıyordu.
Salgın 100 yıl Osmanlının başına bela oldu.
Örneğin bazı illerde şiddetli salgınlar arasındaki zaman aralıkları şöyleydi:
İstanbul: 21 yıl 25 yıl 19 yıl 8 yıl 36 yıl.
İzmir: 20 yıl 4 yıl 19 yıl 28 yıl 25 yıl.
Kahire: 18 yıl 23 yıl 26 yıl 6 yıl 44 yıl
Selanik: 49 yıl 19 yıl 33 yıl
Ölüm istatistikleri korkunçtu:
1778de İstanbul halkının üçte biri
1781de 80 bin nüfuslu Selanik halkından günde 300 kişi
1783de Saraybosnada 16 bin kişi
1784de İzmirde günde 300400 kişi
1785de Akkada nüfusunun yarısı
1787de Halepte dört günde 1400 kişi öldü.
Öldürücü hastalıkların seyri aslında hep aynıydı; önce az görülen hastalık vakaları sonra hızla artıyor ve sonra birden hızla azalıyordu.
Nihayet
19uncu yüzyıl sonunda hastalık teşhis edildi.
Bulunan ilaç sayesinde veba ile ciddi olarak mücadele edildi.
Karantina sözcüğünün İtalyancadan dilimize geçtiğini bilir misiniz?
Yine de buna rağmen sorun tamamen ortadan kaldırılamadı. Bir örnek vereyim:
1898den 1948 yılına kadar vebadan Hindistanda 13 milyon kişi öldü.
Bugün nasıl kafanızda domuz gribiyle ilgili onlarca soru varsa benzer sorular veba için de hala vardır. Vebanın ortaya çıkışı yükselişi ve düşüşü üstüne pek çok soru 21inci yüzyıl başında hala yanıtlanmayı bekliyor.
İnsanoğlu dün olduğu gibi bugün de salgın hastalıklara karşı mücadelesini sürdürüyor.
Vebaya Ağıt
Gelin ağalar bir tarih eylerek
Bin iki yüz kırk üç oldu bu sene
Medet Allah insanın devri döndü
Cümle alem ağlaşurlar bu sene
Felek benim dört yanımdan taşladı
Gelin kızdan koç yiğitten başladı
Kadir Mevlam hak emrini işledi
Hidayet Mevladan geldi bu sene
Emir Mevladandır evler yıkıldı
Nice ana baba beli büküldü
Koçyiğitler katar ile çekildi
Şehitler bayrağın çekti bu sene
Gitti koç yiğitler ağlar anası
İş Mevladan geldi nedir çaresi
Sağ u sol yanında veba yarası
Kudret hançerini vurdu bu sene
Kadir Mevlam durmayup can alur
Kimi hasta düşmüş kimi de ölür
Hidayet Mevladan elden ne gelür
Çok mamurlar viran kaldı bu sene
Kimi de gelmiş ah çeküp oturur
Sevgili olanlar yarın göçürür
Kimi yuvasından yavru uçurur
Çok masumlar viran kaldı bu sene
(Toros Dağlarında yakılan bir ağıt)
Soner Yalçın
Odatv