BT Modunda BIOS Hakkında Makale

BIOS NEDİR ?:

Tanım:

"Basic Input/Output System" (Temel Giriş/Çıkış Sistemi) kelimelerinin baş harflerinin birleşmesinden meydana gelen BIOS, PC'nizin çalışması için gereken temel yapı olarak özetlenebilir. Sadece okunabilir bellek (ROM) üzerine yazılmış bir yazılım olan BIOS, anakartınızın özelliklerini yönetebilmeniz/ kullanabilmeniz, diğer donanımlar arasında bir bağ kurması için görev yapar.

BT Tanım:

"BIOS, anakartınızın özelliklerini ve üzerine takılı olan donanımların çalışması için gereken parametreleri, kullandığınız işletim sistemine aktaran, minik bir işletim sistemidir."BIOS'lar ufak işletim sistemi gibidir, farklı farklı markaların ürettikleri farklı BIOS'lar var. Bunlar: AWARD, AMI ve Phoenix BIOS. Phoenix BIOS ile AWARD BIOS birleşerek, bazı anakartlarda ikisinin ortak ürünü olan BIOS'lardan kullanılmaya başlanmıştır.

Detaylı Başlangıç Açıklaması:

"Sadece Okunabilir Bellek" üzerinde olmasından dolayı, burada kalıcıdır. Kalıcı olmasının bir sebebi ise, her defasında PC'nizi açtığınızda BIOS'un işlem yapmasıdır. İşletim sisteminiz ile diğer donanımlarınız arasında bir bağ kurmaya olanak sağlar. Örneğin ses kartı, modem gibi parçaları üzerinde barındıran bir anakart aldığınızda, anakartınızın üzerine takılı olan aygıtların listesini işletim sisteminize BIOS verir. Anakart üzerinden desteklenen bir donanımı iptal ettiğimizde ise (örneğin, BIOS'dan anakartın ses özelliğini iptal) işletim sisteminiz bu aygıtı artık görmeyecektir. Diğer taraftan, BIOS bir yazılım olduğundan, anakartın dengeli + performanslı çalışması için kullanıcılara ayar yapma olanağı sunuyor.

BIOS İLE DİĞER DONANIMLAR ARASINDAKİ İLİŞKİ:

BIOS'un minik bir işletim sistemini öğrendikten sonra, diğer donanımlar ile arasındaki bağa biraz daha yakından bakarsak, bu konuyu biraz daha pekiştirmiş olacağız. BIOS'un görevlerini kategorize etmek mümkündür. Anakartın üzerine takılı olan donanımların çalışma adreslerini tayin etmek ve anakart tarafından desteklenen özellikleri kapatmak-açmak ve bu özelliklerini değerlerini değiştirmek, gözlemlemek.

BIOS, üzerine takılı olan donanımların çalışma adreslerini, kullandığınız işletim sistemine bildirerek, onların doğru düzgün çalışmasına olanak tanıyor. Normal şartlarda BIOS, aygıtların çalışma adreslerini biraz cömert davranarak işletim sistemine yaptırmayı uygun görüyor. Ama bu her zaman işleyen bir yöntem değil. Kalabalık ek donanıma sahip bir sistemde, bazı donanımların "çalışma adresleri", kullandığınız işletim sistemi tarafından aynı atanınca, çakışma dediğimiz olay ortaya çıkıyor. Donanımlar kendi aralarında, "burası benim, şurası senin"(RAM tüketimi) gibi kavga ederler ara sıra. Çoğu zaman, aynı "çalışma adresine" sahip donanımlar kendi aralarında bu yeri paylaşarak sorun çıkartmazken, bazılar ise inatçılık eder ve "yok arkadaş burası illa benim; sen git başka yere yerleş" şeklinde uyumsuzluk çıkarabilir. Bu sayede iki donanımda birbirine küser ve ikisi de çalışmaz. Ama, BIOS'a girip, aygıtların kullanması gerektiği çalışma adreslerini (IRQ, DMA vs.) kendiniz belirlediğinizde bütün her şey kuzu kuzu çalışmasına devam eder. Diğer taraftan, örneğin, anakartın açılışta ilk olarak hangi aygıtı (HDD, Floppy,SD kart SCSI) kullanmasını istiyorsanız, bunu BIOS'dan halledebilmeniz mümkün.

Bu anlattıklarımından sonra, PC'yi açtıktan sonra nelerin olduğunu az çok kestirebilmemiz mümkün. Güç Düğmesine bastıktan hemen sonra, BIOS devreye giriyor ve POST (Power On Self Test) denen kısa bir analiz-test yapıyor. Bu analiz ile birlikte, üzerine takılı olan PnP (Tak ve Çalıştır) aygıtları tanımaya olanak sağlıyor. Bir aksilik olduğunda bunu size yazılı mesaj olarak ya da ses ile bildiriyor. Tahmin edeceğiniz üzere, BIOS, -diğer anlamda- PC'nizin boot etmesi için gereken bir sistemdir. BIOS olmaz ise, sistem açılmıyor. İlk etapta, BIOS'da yer alan ayarların ne anlama geldiğini ve hangisi kullanmanın avantajlı olduğuna bakarsak, ilerde anlatacağımız performans ipuçlarına hem yabancı kalmazsınız, hem de artık ayar yaparken fazla zorlanmazsınız.

İşte Başlıyoruz……!

BIOS AYARLARI:

BIOS ayarlarını, BIOS Setup adı verilen bir arabirim aracılığı ile yapılır. Farklı firmaların BIOS'unun bulunduğundan bahsedip, bunların AWARD, AMI ve Phoenix olduğunu söyledik. Hemen aklımıza bir soru gelecektir: BIOS ayarları, bu BIOS sistemlerine göre farklılık göstermiyor mu? Hepsinde aynı görevleri yapan ayarlar bulunuyor. Ama bazen ifade edilme tarzları farklılık gösterebiliyor. Bazı firmalar ise, BIOS'una kendine has özellikler ekleyebiliyor. Mesela Abit, kendi anakartlarındaki BIOS'larına Soft Menu II&III bölümünü ekleyerek, işlemci hız-voltaj ayarlarının buradan yapılmasına olanak sağlıyor.

Bir de arabirim farklılığı olabiliyor. Örneğin AWARD BIOS'un iki farklı sürümü bulunuyordu. Birisi Moduler diğeri ise Medallion. Award Moduler BIOS, hepimizin aşina olduğu BIOS arabirimine sahip. Award Medallion BIOS ise, Phoenix BIOS'un arabirimi ile AWARD BIOS'un özelliklerinin karışmasından oluşmuş. Zira belli bir süre önce Award BIOS ile Phoenix BIOS birleşmişti. Diğer taraftan ise, anlatacağımız ayarlar bütün BIOS'lar için geçerli. Farklı ayarlar söz konusu olduğunda ayrı bir paragraf açıp bunları işaret edeceğiz.
Şimdi işlemlere başlıyoruz. PC'niz tam POST ekranındayken, Del veya F2 tuşlarına basarak BIOS Setup'a girebilirsiniz. AWARD Moduler BIOS ile AMI BIOS'un başlangıç görüntüleri aynı olacaktır. AWARD Medallion BIOS ise daha önce bahsettiğimiz gibi farklı.

NOT 1: Anlatacağımız BIOS ayarları, Award Moduler&Medallion BIOS Ver.6.00 baz alınarak hazırlanmıştır.[TRWE’nin eski masaüstü bilgisayarı]

STANDART CMOS SETUP:

Ön-Not 1: Ayarları değiştirmek için <+> ve <-> tuşlarını kullanabilirsiniz.
Ön-Not 2: Enabled: Etkin, Disabled: İptal edilmiş anlamına geliyor.

Bu bölümde, IDE aygıtlarını ayarlayabilir/tanıtabilir, saat/tarihi değiştirebilir, hata kontrol denetiminin özelliklerini değiştirebilirsiniz. Anakartınızı yeni aldığınızda yada pili bittiğinde, genelde bu bölüme girip IDE aygıtlarımızı tanıtır, saati ve tarihi ayarlarız. Diskimiz hangi porta takılıysa, örneğin Primary Master portunun üzerine gidip ENTER tuşuna basmamız yeterli oluyor. Bu şekilde diskimizin kafa sayısı, silindir sayısı otomatik olarak algılanacaktır. Fakat bazı eski tip sabit disklerde, bu ayarları kendimiz ayarlamak zorundayız. Bu ayarları kendiniz ayarlamak istiyorsanız, ilgili porta gelip ENTER tuşuna basın ve Access Mode veya Type'ı user defined yaparsanız, Kafa sayısı gibi ayarları kendiniz ayarlayabilecek konuma geleceksiniz.

Dediğimiz gibi, eğer aygıtları otomatik olarak algılatmak istiyorsanız, ilgili IDE portunun üzerine gelip ENTER'a basın. Eğer, IDE aygıtı takılmayan kanallar var ise, bu bölümleri <-><+> tuşları ile None konumuna getirin.

Drive A/B: Bu bölüm disket sürücünüz içindir. Eskiden PC'lerde iki tane disket sürücü bulunabildiğinden A ve B seçenekleri konmuş. Ama artık tüm PC'lerde bir tane disket sürücü var. Bu durumda bunlardan bir tanesini ayarlayıp, diğerini None (yani sürücü yok) yapmanız gerekiyor. Günümüzde disket sürücüler genelde 1.44 MB 3.5 in. Olduğundan bu ayar bu şekilde yapılır. Bazı sürücüler 2.88 MB'lık disketleri de okuyabilmesine karşın, bu diskler piyasada yok. Eğer A'yı None yapıp, B'yi 1,44 MB 3.5 in olarak ayarlarsanız, disket sürücünüz harfi A değil, B olur.

Floppy 3 Mode Support : 1,2 MB'lık bazı disketleri okuyabilen disket sürücüleri kullanmak istediğimiz zaman kullanacağımız bir özellik. Genelde Japonya'da kullanılan bir standart. Normalde Disabled olarak gelir. Disket sürücünüz bu standardı destekliyor ise, tanımladığını disket sürücü harfine göre A veya B'yi seçerek, bu özelliği aktif hale getirebilirsiniz.

Video: Bu seçenek ekran kartınızın türünü belirler. CGA 40, CGA 80, Mono türündekiler artık çok eskide kaldığından bu ayar EGA/VEGA şeklinde kalmalıdır.

Halt On: Sistem açılırken, BIOS'un karşılaştığı hangi bir hatada/hatalarda, sistemi durduracağını belirler. "All Errors" seçeneği aktif iken, BIOS'un karşılaştığı her hatada sistem durur ve size hata mesajı belirtir. "All, But Diskette" seçeneği, disket sürücü hataları hariç diğer hataların hepsine sistem kendini açılışta durdurur. "No Errors" seçeneği seçildiğinde, sistem herhangi bir hatayı gözetmeksizin açılışına devam etmeye çalışır.Fakat hataları görebilmek amacıyla, bu seçeneğin "All Errors" şeklinde kalması tavsiye edilebilir.


ADVANCED BIOS FEATURES SETUP


Sistem özelliklerini belirleyen ayarları bu bölümden değiştirebilir, iptal edebilir, etkin hale getirebilirsiniz. Bu bölümdeki bazı ayarlar, default halde, yani BIOS'un kendisinin önerdiği halde kalmalıdır. Bu arada, ekranın alt bölümünde, ayarları nasıl değiştireceğiniz ve nasıl yardım alabileceğiniz ile ilgili ayarlar mevcut.

Virus Warning: Eğer bu ayar etkin edildiğinde (enabled), sabit disk(ler)inizin boot bölümüne bilgi yazılmaya çalışıldığı zaman bir uyarı mesajı çıkarır. Bu özellik normalde iptal edilmiş halde [Disabled] geliyor. Eğer işletim sistemi yüklerken sorun çıkmamasını istiyorsanız, bu ayarın [Disabled] konumunda olmasına özen gösterin. İşletim sistemini yükledikten sonra bu ayarı aktif konuma [Enabled] getirebilirsiniz.

CPU Internal Cache: Şu saatten sonra takacağınız tüm işlemciler dahili önbelleğe (Internal Cache), yani Level1 önbelleğe sahip olduğundan, bu ayar Enabled konumunda olmalıdır.

External Cache: Kullandığınız işlemci eğer Level2 önbellek taşıyorsa, ki artık satılan tüm işlemciler taşıyor, bu ayarı da Enabled konumuna getirmeniz gerekiyor. Eğer Celeron 266 gibi, Level2 önbelleğe sahip olmayan bir işlemci kullanırsanız, bu ayarı Disabled konumuna getirebilirsiniz. Aksi takdirde bazı sorunlar yaşabilmeniz olası. Performans açısından bu ayar çok önemli olduğundan, bu ayara dikkat etmenizi öneriyorum.

CPU Level2 Cache ECC Checking: Level2 Cache (2. seviye önbellek) hata düzeltme özelliğini kapatıp açmaya yarar. Açık konumda tutmanız daha mantıklıdır [Enabled]

BIOS Update: Bu özellik, BIOS'a yerleştirilmiş, işlemciyi gereken bilgiyi güncelleme yapan bir özelliktir. Bu ayar varsayılan olarak [Enable]'da iken, boot esnasında bütün işlemci bilgisini yükleyecektir.

Processor Number Feature: İşlemci seri numarası, herhangi bir numara olup, üretilen her Pentium III işlemcide bulunup, Internet üzerinden kullanıcıyı ayrıt etmeye yaramakta. Eğer gelişmiş güvenlik işleriyle ya da Internet üzerinden iş yapıyorsanız bu ayarı [Enable] yapın. Aksi takdirde [Disabled] konumuna getirebilirsiniz.

Quick Power On Self Test: Bu ayar aktif konumda iken [Enabled], BIOS, test-analiz etme süresini kısaltarak açılışı kısaltarak, bilgisayarın açılmasını hızlandırabilirsiniz. Örneğin bu ayar [Enabled] konumunda iken, bellek sadece 1 kere sayılacaktır. Aksi takdirde 3 kere sayılır.

First/Second/Third Boot Device: Sisteminiz açılırken, ilk olarak hangi aygıttan açılmayı deneyeceğini ayarlamak içindir. First Boot Device ayarını [HDD-0] moduna getirirseniz, BIOS diğer boot edilebilir aygıtları aramadan işletim sisteminizi yükleyecektir. Bilgisayarınız Disket veya CD-Sürücüden açmanız icap ettiğinde, First Boot Device seçeneğini değiştirebilirsiniz.

NOT 2: Boot sırasını seçmek için Boot menüsüne gitmeniz gerekiyor.

Boot Other Device: Bu ayara [Enabled] edildiğinde, BIOS; belirlediğiniz birinci, ikinci ve üçüncü boot aygıtlar içinde boot edilebilir bir ortam bulamaz ise, boot edilebilir bir medya bulabilmek için diğer aygıtlara bakar.

Swap Floppy Drive: Eğer sisteminizde iki tane Disket Sürücü var ise, bu ayarı etkin ederseniz [Enabled], A sürücüsü B gibi; B sürücüsü de A sürücüsü gibi davranacaktır.

Boot Up Floppy Seek: Eğer bu ayar [Enabled] konumuna getirilirse, BIOS disket sürücünüzün 40 veya 80 izli olup olmadığını kontrol eder. Sadece başlangıçta bu kontrol yapılır. [Disabled] ederseniz, sistem çalıştığı esnada, kafası estikçe disket sürücüyü kontrol edebilir. Dolayısıyla bu ayar [Enabled] konumunda kalmalıdır.

Boot Up Numlock Status: Bu ayar aktif hale geldiğinde [Enabled], açılışta otomatik olarak Num Lock'u açar. [Enabled] olarak kalmasını öneririz.

Gate A20 Option: Bu ayar ile A20 kapısının nasıl işleneceğini belirler. A20 kapısı, 1 MB'tan büyük bellekleri adreslemek için, önceden klavyelerde kullanılan bir aygıt idi. Şu anda anakartlar bu özelliği kendi üzerilerinde taşımaktadır. Bu ayarı önerilen seçenekte bırakmak faydalı olacaktır.

Typematic Rate Setting: [Enabled] konumundaysa, aşağıdaki iki ayarı değiştirebilirsiniz.

Typematic Rate: Basılı tutulan klavye tuşlarını sistemin algılama hızını belirler. Örneğin, 6 seçiliyse, bir tuşu basılı tuttuğunuzda saniyede 6 karakter yazar.

Typematic Delay: Bir klavye tulu basılı tutulduğunda, ilk karakterin görüntülenmesi ile ikinci karakterin görüntülenmesi arasındaki gecikme süresini belirler. Bu ayar 250, 500, 750 ve 1000 milisaniye olarak seçilebilir.

Security Option: BIOS'a şifre koyduğunuzda, güvenlik sorgulamasını nerede yapacağını buradan seçiyorsunuz. Örneğin [Setup] ayarı seçildiğinde, BIOS'a şifre koysanız bile, sistem normal bir şekilde açılacak ama BIOS Setup'a girdiğinizde şifre isteyecektir.

Aynı şekilde, [System] ayarı seçilirse, şifre sorgulaması açılışta da yapılacaktır.

OS Select for DRAM > 64 MB: Eğer 64 MB'dan fazla bellek ile IBM'in OS/2 işletim sistemini kullanıyorsanız, bu ayarı [Enabled] konumuna getirmelisiniz. Aksi takdirde, [Disabled] konumunda olmalıdır.

Video BIOS Shadow: [Enabled] konumunda iken, Ekran Kartının BIOS bilgilerini RAM'a aktararak, bu bilgilere hızlı ulaşımı sağlar.

o xxxxxx - xxxxxx Shadow: Sisteminize taktığınız diğer ROM'a sahip kartların ROM bilgilerini RAM'a aktarmak için kullanılan ayardır. Bu işlemi yapabilmek için, kartların bulunduğu adresleri bilmeniz gerekiyor. Ayrıca, her ROM'un belleğe aktarımı, 640K ile 1024K arasında bir bellek alanı tükettiğinden, bu ayarların hepsinin [Disabled] konumunda olması önerilir.

ADVANCED CHIPSET FEATURES(UZMAN BT BIOS AYARLARI):

Makalenin bu bölümde, anakartınızın ve sistemi oluşturan parçaların kritik özellikleri hakkında oynamalar yapacağınız bölüm. Çoğu değer, varsayılan ayarlarında bırakılmalı. Eğer yanlış bir ayar yapılırsa, sistemde stabilite sorunları vs. baş gösterebilir.[TRWE Sistemi bu ayarlarda kaybetti…!] Dolayısıyla, vereceğimiz önerilere kulak vermeniz, menfaatiniz icabıdır.

SDRAM Configuration: SDRAM Modüllerinizi hızlarını ve özelliklerini bu menüden ayarlayabiliyorsunuz. [By SPD] ayarına getirirseniz, bellek modülünüz üzerinde bulunan SPD (Serial Presence Detect) entegresi tarafından sağlanan bilgiler eşliğinde, kullandığınız bellek zamanlamaları belirleniyor. Award Moduler BIOS'da bu ayar yok. Dolayısıyla aşağıda açıklayacağımız bölümlerde, Bellek ayarlarını değiştirecekseniz, çok dikkat etmeniz gerekiyor. Eğer bu ayarı [User Define] yaparsanız, aşağıdaki ayarlar aktif olacak ve bellek zamanlamalarını siz kendiniz ayarlayabileceksiniz.

Bank x/x+1 DRAM Timing: Güncel VIA yongasetli anakartlarda bulunan bu seçenek, farklı DIMM slotlarına taktığınız bellekler için, farklı farklı zamanlamalar atayabiliyorsunuz. Bu ayar normalde, [10ns] modunda geliyor ve bu ayarlarda sorun yaşamıyorsunuz. Belleğinizin üzerinde yazan verilere göre ve bulunduğu DIMM slotuna göre, erişim süresi ayarlarını buradan değiştirebilirsiniz.

SDRAM Cycle Length: İşte bellek performansınızı etkileyecek bir ayar. Varsayılan olarak [3] ns şeklinde geliyor. SDRAM Cycle Length, kabaca, bilgisayarınız bellekte bir arama emri verdikten sonra bu bilginin aranmasına kadar geçen gecikme süresine denir. Düşük olması daha iyidir. Kaliteli belleklerde bu süre 2 ns olduğundan, belleklerinizin üzerinde yazanlara göre, bu ayarı 2 ns yapmanız önerilir. Eğer stabilite sorunları yaşarsanız, tekrar [3] ayarına getirin.

SDRAM RAS to CAS Delay: SDRAM aktif komutu ile oku/yaz komutu arasında geçen gecikmedir. Not: Bu ayar AWARD Moduler BIOS'da kullanılmamaktadır. AWARD Medallion BIOS'da bulunmaktadır.

SDRAM RAS Precharge Time: Bu ayar, SDRAM'ın görevsiz kaldığı zamandan, komut gelene kadar geçen zamanı kontrol eder. Normalde 3 ns şeklinde kalmalıdır.

SDRAM Cycle Time: Bu ayar, SDRAM parametreleri olan Tras ve Trc yönetimi için kullanılır. Tras, SDRAM'ın aktif komutu ile hazır olma durumuna geçene kadar gereken minimum saat vuruş sayısı kontrol eder. Trc ise, SDRAM'ın aktif olması ile tekrar aktif olması için gereken minimum saat vuruşu sayısını belirler. Bu ayarları anakartınız kitapçığında tavsiye edilen şekilde kullanmanızı öneriyoruz.. NOT: Bu ayara,

DRAM Clock: Kullandığınız belleğin çalışma hızını bu ayar ile belirleyebilirsiniz. Bu ayar Güncel VIA yongasetli anakartlarda bulunuyor. Bu ayar ile, belleklerinizi, sistem çalışma hızıyla asenkron çalıştırabileceksiniz. Örneğin Celeron işlemci kullandığınızda, normal de sistem hızı 66 MHz'dir. Bu ayar normalde [HostCLK] modunda geldiğinden, bellekleriniz de 66 MHz'de çalışacaktır. Fakat bu ayarı, [HostCLK+33MHz] moduna getirirseniz, bellekleriniz 33 MHz daha hızlı yani 100 MHz de çalışmaya başlayacaktır. Aynı şekilde, 100 MHz sistem veriyolu hızı ile çalışan bir işlemci kullandığınızda, [HostCLK+33MHz] moduna geçtiğinizde bu sefer bellekleriniz 133 MHz'de çalışacak ve belleklerinizden maksimum performansı alacaksınız. [HostCLK-33MHz] ayarını seçerek ise, belleklerinizi 66 MHz de çalıştırabilirsiniz. 133 MHz sistem veriyolu hızında çalışan bir işlemci kullandığınızda, bellek hızınızı artık daha fazla arttıramıyorsunuz ve seçenek olarak sadece [HostCLK ve [HostCLK-33 MHz] kalıyor. NOT: Bu ayar, güncel VIA yongasetli anakartlarda bulunmaktadır.

Yukarıda bahsettiğim ayar, AWARD Medallion BIOS'a "System/SDRAM Frequency Ratio" şeklinde aktarılmış. Burada ise, oran seçiyoruz. Örneğin, 100 MHz'lik bir işlemci kullandığımızda, bu ayarı 4/3 moduna getirirsek, 133 MHz de çalışmış olacağız. "Bellek çalışma hızı = FSB X Seçtiğiniz Oran" şeklinde bir formül çıkarmak mümkün.

Memory Hole (Memory Hole At 15M-16M): Bu ayar, bazı ISA genişleme kartlarının performanslarını arttırmak için ihtiyaç duyduğu adres boşluğunu ayırmaya olanak tanır. Adres boşluğunu belli bir ayara getirirseniz, bu seçilen bellek boşluğu sistem için kullanılamaz olacaktır. Genişleme kartları sadece 16MB'a kadar belleğe erişebilir. AWARD Moduler BIOS için Seçenekler: [Disabled] [15M-16M], AWARD
Diğer BIOS’lar için Seçenekler: [Enabled] [Disabled]

P2C / C2P Concurrancy: Bu ayar, bellek/işlemci/PCI komutlarının uyuşması için konulmuştur. [Enabled] konumunda bulundurulması önerilir.

Fast R-W Turn Around: DRAM için hızlı yazma/okuma döngüsünü aktivite etmek için kullanılır. Varsayılan ayar olan [Disabled]'da kalması tavsiye edilir.

System BIOS / Video RAM Cacheable: Anakart BIOS bilgilerini belleğe atıp atmayacağını kontrol etmek içindir. Daha önce bahsedilen, Video ROM BIOS Shadow'un aksine, Ekran kartının belleklerinde (ROM'unda değil) olan bilgiyi belleğe aktarıp aktarmayacağını belirlemeniz içindir. Bu şekilde, ekran kartınızda bir performans artışı yaşamanız mümkün. İki ayarı birden [Enabled] konumuna getirmenizde fayda var.

AGP(Graphics) Aperture Size: AGP grafik kartı tarafından kullanılabilecek Sistem Belleğini belirlemeniz içindir. Normal olarak, 64MB seçilidir. Bu ayarda kalmasının bir mahsuru yok.

AGP-4X Mode: AGP-4X destekli bir ekran kartı kullanıyorsanız, bu ayarı [Enabled] durumuna getirin. AGP-2X destekli bir ekran kartınız var ise, stabilite problemleri yaşamamak için [Disabled] konumuna getirmeniz mantıklı olacaktır.

AGP Driving Control: AGP çalışma ayarlarını kontrol etmekte kullanılan bir ayar. [Auto] seçeneğinde bırakmanız faydalı olacaktır.

AGP Fast Write: Bu ayar ile, Fast Write özelliğini açarak, ekran kartı performansınızda bir artış edebilmeniz mümkün. Fast Write modunun özelliği , bilgiyi işlemciden direkt AGP veriyoluna aktarması. Araya sistem belleğini katmıyor. Bunda dolayı, performans artışı söz konusu olabilir.

On Chip USB: Eğer sisteminizde USB aygıt var ise, bu ayarı [Enabled] yapın. Eğer yok ise [Disabled] yapabilirsiniz. AWARD Medallion BIOS'da bu ayar biraz geliştirilmiş bir şekilde sunuluyor. Seçenekler için sunulan [Auto] modu, sisteminizde USB aygıt olup olmadığını kendisi kontrol ediyor ve ona göre USB özelliğini devre dışı bırakıyor veya etkinleştiriyor. Ama USB aygıt kullanıyorsanız bu ayarın [Enabled] kalması mantıklı olacaktır.

USB Keyboard Support: Eğer USB Klavye kullanıyorsanız, bu ayarı [Enabled] konumuna getirin.

CPU to PCI Write Buffer: [Enabled] konumuna getirildiğinde, PCI veriyoluna 4 dize değerine kadar bilgi, işlemci kullanılmadan yazılabilir. Eğer [Disabled] konumuna getirilirse, direkt yazma olayı kullanılmaz ve
PCI veriyolu "ben veri almaya hazırım" sinyali verene kadar işlemci okuma devri tamamlanmaz. [Enabled] ayarında olmasını tavsiye ederiz.

PCI Dynamic Bursting: [Enabled] konumunda iken, tek komut ile çok fazla bilgi PCI veri yoluna aktarılmak istendiğinde, bu özellik devreye girerek performans arttırmaya yarıyor. Bu ayarın, [Enabled] modunda olmasını tavsiye ediyoruz.

Memory Parity/ECC Check: Kullandığınız belleklerin hata bulma ve düzeltme özelliği var ise bu ayarı [Enabled] konumuna getirmelisiniz.

In Order Queue Depth: Yeni anakartların bazılarında bulunan bu ayar, performans açısından önemli. Bu ayar ile, CPU komutları işlemden önce kaç tane komutun kuyruğa alınabileceği ayarlanabiliyor. İki seçenek var. [1] ve [4]. [4] olarak bırakmanız performansı arttıracaktır Fakat biraz önce de işaret ettiğimiz gibi, bu ayar her anakartta bulunmuyor.

High Priority PCI Mode: Asus CUSL2'de rastladığımız bu ayar [Enabled] konumuna getirilirse, 1. PCI Slota daha fazla öncelik tanınacak ve IEEE1394 kartı gibi bol miktarda veri bant genişliği isteyen donanımlarda performans arttırabilecek.

Diğer Ayarlamalar: Advanced Chipset Features bölümünde bulunan:

- PCI Master 0 WS Write
- PCI Delay Transaction
- PCI #2 Access #1 Retry
- AGP Master 1 WS Write
- AGP Master 1 WS Read

ayarlarını, anakartınızın kitapçığında önerilen değerlere getirerek kullanız. Önemli olan ve değiştirebileceğiz ayarları biz yukarda belirtim.
i815/i815E yongasetli anakartlarda, entegre edilmiş grafik çekirdeği olduğunda, bu grafik çekirdeği ile ilgili ayarları yapabilmeniz mümkün. Bu ayarların bir kısmı, AIMM (AGP Inline Memory Module) kartını takınca ortaya çıkıyor. Örneğin Display Cache ayarları AIMM kartı kullanmazsanız ortaya çıkmıyor. Tabii ki entegre grafik çekirdeğini kullanmak gerekiyor bu ayarları yapabilmeniz için.

INTEGRATED PERIPHERALS

Bu bölümde, anakartınızın üzerinde bulunan giriş/çıkış portları, IDE portları gibi aygıtların yönetimini yapıyorsunuz.

OnChip IDE Channel 0/1: Birinci/İkinci IDE portunu etkin/iptal edebilirsiniz. [Enabled] şeklinde kalması tavsiye edilir. Bazen BIOS güncellemelerinden sonra, bazı IDE aygıtların çalışmadığında şikayet edilir. Bu bölüme girip IDE Portlarının iptal edilip edilmediğine bakmanız iyi olur.

IDE Prefetch Mode: Bu modu destekleyen IDE aygıtlar ile bu ayar kullanılırsa, aygıtların performansından iyileşme smz konusu olabilir. [Enabled] ayarında olması tavsiye edilir.

Primary/Secondary Master/Slave PIO: Taktığınız aygıtların PIO modlarını bu bölümde belirleyebilirsiniz. [Auto] seçeneğinde bırakırsanız, ilgili IDE aygıtı için uygun olan PIO Modu otomatik olarak seçilecektir.

Primary/Secondary Master/Slave UDMA: Ide aygıtların direkt bellek erişimini kontrol edebileceğiniz ayar. [Auto] sekmesinde kalması, her IDE aygıt için uygun olan modun otomatik seçilmesi bakımından faydalı olacaktır.

Init Display First: Bu ayar ile, sisteme güç verdikten sonra hangi görüntü aygıtının ilk olarak kontrol edileceğini belirtir. AGP ekran kartı kullanıyorsanız [AGP], PCI ekran kartı kullanıyorsanız, [PCI Slot] ayarlarını seçmeniz mantıklı olacaktır.

IDE HDD Block Mode: Eğer IDE aygıtınız bu modu destekliyor ise, IDE aygıtlara erişimi hızlandırabilir.

OnBoard PCI Audio/Modem: Eğer anakartınızın üzerinde entegre edilmiş ses/modem entegresi var ise, bu ayar ile onları etkinleştirebilir / iptal edebilirsiniz.

Onboard FDC Controller: Disket Sürücü kontrolcüsünü iptal/etkin etmek için kullanılan ayardır. [Enabled] konumunda kalmalıdır.

Onboard Serial Port 1/2: Seri Portlarınız için IRQ değerini ve bellek adresini atamanız için bu ayar konmuştur. 1. seri portu için varsayılan ayar 3F8/IRQ4'dür. 2. seri portu için ise, 2F8/IRQ3'dür.

POWER ON Function: Bilgisayarınızı nasıl açacağınızı belirlemek için bu menü kullanılabilir. Örneğin klavye ile bilgisayarınızı açmak istediğinizde, klavyenin hangi tuşları ile bilgisayarınızı açmak istediğinizi buradan tanımlıyorsunuz. Mouse'dan ve klavyeden açma özellikleri USB Klavye ve Mouse ile işlemiyor. Bunun için PS/2 Mouse ve Klavye kullanmak gerekiyor. Ayrıca Klavyeden ve Mouse'dan bilgisayarınızı açabilmek için, bazı anakartlarda jumper oynaması yapmanız gerekebiliyor.

UART Mode Select: Infrared portu destekleyen anakartlarda bulunan bir özellik. Kızılötesi aygıtların gerektirdiği özelliklere göre, bu ayar [IrDA] veya [ASKIR] moduna getirilebilir. Infrared aygıt kullanılmayacak ise [Normal] moda getirilmesi tavsiye edilir.

UART2 Duplex Mode: UART Modu olarak IrDA veya ASKIR seçildiğinde bu ayar aktif olur. Bu şekilde full-duplex veya half-duplex transfer modunu seçebileceksiniz.

IR Transmittion delay: IR durumu olan Rx'den Tx moduna veya Tx'den Rx moduna geçiş için gecikmeyi açar/kapatır.

Onboard Parallel Port: Paralel portun çalışma adresini belirlemek için bu bölüm kullanılır. Varsayılan ayarı 378H/IRQ7'dir.

Parallel Port Mode: Paralel portun çalışma modunu belirler. "EPP" maksimum hızda çift yönlü çalışma hızıdır. "ECP", paralel portun iki yönde maksimum transfer hızından da hızlı çalışmasına izin verir. "ECP+EPP", normal hızda iki yönlü çalışmaya izin verir. SPP ise Standart Paralel Port anlamına geliyor. Eğer bağladığınız paralel aygıt, yüksek performans istiyor ise, aygıtın türüne göre, EPP veya ECP seçilmelidir. ECP Modu direkt bellek erişimine ihtiyaç duyduğundan, EPP modu seçildiğinde, sizden bir DMA adresi atanması istenecektir. BIOS'un önerdiği ayarda kalmasında bir sakınca yok. EPP modunu seçerseniz, EPP modu seçmeniz gerekecek. Eğer kullandığınız paralel aygıt, EPP modunu istiyor ise, hangi EPP modunda çalışacağını kullanım kılavuzunda belirtmiştir.

PWRON After PWR Fail: Bu ayar [Enabled] konumuna getirildiğinde, bilgisayarınız çalışırken elektrik giderse, elektrik geldiğinde bilgisayarı tekrar otomatik olarak açıyor. [Disabled] konumunda kalmasını tavsiye ediyorum.

POWER MANAGEMENT SETUP

Güç tüketimini ve(ya) tasarrufu ayarlamanız için konulmuş bir menü. Bilgisayarınız açma olaylarını da buradan kontrol edebilirsiniz.

ACPI Function: Bu ayar ile, Gelişmiş Güç ve Konfigürasyon Yönetimini etkin/iptal edebilirsiniz. Bazı Anakartlarda desteklenen, STR (Suspend To RAM) gibi özelliklerin çalışabilmesi için, hem BIOS'dan ACPI fonksiyonunun etkinleştirilmesi hem de işletim sisteminin ACPI desteğinin olması gerekiyor.

Power Management: Bu bölüm ile güç yönetim özelliklerini yönetiyorsunuz.[Max Saving] modunda, sisteminiz bir süre aktivitesiz kalırsa, güç koruma moduna geçiyor. [Min Saving] ayarı ise, yine güç koruma moduna geçiriyor ama, güç koruma moduna kadar gereken aktivitesiz kalma zamanı daha fazla. [User Define] modunda ise, güç koruma ayarlarını kendiniz seçiyorsunuz. Bu ayar normalde [User Define] modunda geliyor ve şu özellikleri ayarlayabiliyorsunuz: HDD Power Down - Doze Mode - Suspend Mode. Buradaki ayarlar ile, sistemin askıya alınması için gereken zaman aşımı miktarını belirleyebiliyorsunuz.

ACPI Suspend Type: Bu ayar ile, sisteminizi nasıl askıya alınacağınız belirliyorsunuz. Örneğin, anakartınız STR özelliğini destekliyor ise,STR özelliğini kullanabilmek için bu ayara STR moduna getirmeniz lazım. Fakat STR özelliğinin çalışabilmesi için, sisteminizde kullandığınız diğer aygıtların kendilerinin ve sürücülerinin bu modu desteklemesi lazım. Aksi takdirde sorunlar yaşayabilmeniz olası.

PM Control By APM: Yeni nesil Windows işletim sistemlerinde (9x & ME & Win2K) yapılarında olan APM(Advanced Power Management) özelliği bulunuyor. Eğer bu özelliği [Enabled] yaparsanız, güç yönetimi Windows tarafından yönetilir.

Video OFF Option: Ekran görüntüsünün ne zaman devreden çıkarılacağını belirler. "Suspend->Off" seçeneği, sistemi askıya alınca devreye sokar. "Always On" seçeneği, Windows'tan belirlediğiniz ürede aktivite olmazsa ekran görüntüsünün kapanmasını sağlar.

Video Off Method: Yukarıdaki Video Off yöntemini belirler. Ekran kartınız DPMS özelliğini destekliyorsa, BIOS görüntü kartını kontrol edebilir; bu durumda DPMS seçeneklerinden birisi seçilebilir. "Blank Screen" seçeneği, güç koruması veya Energy Star desteği olmayan monitörlerde sadece ekranı karartır. V/H SYNC+Blank seçeneği ekranı karartır, yatay ve dikey taramayı da kapatır.

MODEM Use IRQ: Eğer sisteminiz askıya alınmış vaziyetteyken, gelen çağrılar ile sisteminizi tekrar normal moduna geçmesini istiyorsanız, bu ayar ile hangi IRQ'nun kullanılacağını seçin. Varsayılan olarak seçilen IRQ numarası [3]'dür.

Soft-Off by PWRBTN: Bu ayar ile sisteminiz kapatırken, güç düğmesinin davranışını belirliyorsunuz. [Instant-Off] ayarı seçildiğinde, güç düğmesine dokunduğunuz anda PC kapanır. Fakat, [Delay 4 sec.] ayarı seçildiğinde ise, sistemi kapatmak için güç düğmesine 4 saniye basılı tutmanız gerekiyor. Yani yanlışlıkla güç düğmesine bassanız bile, sisteminiz kapanmaz. Düşünsenize, onlarca sayfalık doküman yazıyorsunuz ve güç düğmesine yanlışlıkla eliniz değiyor ve gidiyor güzelim yazdığınız şeyler.

Wake UP Events: Bilgisayarınız açılma veya askıdayken hangi durumlarda normal moda geçeceğini buradan belirliyorsunuz. Örneğin LPT&COM portunda bir aktivite olduğunda sistemin askı durumundan normal moda geçmesini sağlayabilirsiniz. Veya, Wake ON LAN, Wake On Modem Ring gibi, ek donanımlar ile sisteminizin açılması için gereken özellikleri buradan yönetebiliyorsunuz. Automatic Power Up seçeneği ile, belirlediğiniz saatlerde veya tarihlerde PC'nizi otomatik açılmasını ayarlayabilirsiniz.Bazı anakartlarda bulunan IRQ Activitiy Monitoring bölümü işe, kullanılan IRQ'ları toplu halde görebilirsiniz.

PNP/PCI CONFIGURATION

Tak Çalıştır desteği olan aygıtların ve PCI veriyolu ile ilgili ayarları bu bölümden yapıyorsunuz

PNP OS Installed: Bu bölümde, kullandığımız işletim sisteminin PnP (Tak ve Çalıştır) destekli bir işletim sistemi kullanıp kullanmadığınız belirtmek içindir. Örneğin Win9x, Win2000 gibi işletim sistemi kullanıyorsanız, bu ayarı [Yes] konumuna getirin. PnP desteksiz işletim sistemi kullanırken ise [No] konumuna getirmeniz gerekiyor. Bu şekilde çakışmaların önüne geçebilmek mümkün.

Reset Configuration Data: Eğer bu ayarı [Enabled] yapıp, sistemi yeniden başlatırsanız, BIOS Setup'da bulunan PnP bilgileri bellekten temizleniyor. [Disabled] konumunda kalması daha mantıklı.

Resources Controlled By: Bu ayar [Auto] moduna getirilirse, sisteme taktığınız PnP aygıtlar için gereken DMA ve IRQ ayarları otomatik olarak atanır. Eğer PnP olmayan bir ISA kart taktığınızda otomatik olarak kaynak atanamıyor ise, bu ayarı [Manual] moduna getirip el ile ayarlamak gerekir.Bu ayarın [Auto] modunda kalması tavsiye edilir.

PCI/VGA Palette Snoop: Bazı MPEG kartları ve 3D hızlandırıcıları gibi standart olmayan Vga veya Add-On kartlar, renkleri bozuk gösterebilir. Eğer öyle bir sorun yaşanırsa, bu ayarın [Enabled] konumuna getirilmesi önerilir. Aksi takdirde bu ayar [Disabled] şeklinde kalmalıdır.

Assign IRQ for VGA: Bu ayar mutlaka [Enabled] konumuna getirilmelidir. 1997 yılında sonra üretilen tüm ekran kartları, doğru düzgün çalışabilmesi için IRQ'ya ihtiyaç duyarlar. Bu ayar ile VGA için IRQ atanıyor.

Assign IRQ for USB: Eğer USB aygıt kullanıyorsanız bu ayarı da [Enabled] konumuna getirmelisiniz.

PC HEALTH STATUS/HARDWARE MONITOR

Bilgisayarınızda olan fanların dönüş hızı, işlemcinizi sıcaklığı, işlemci voltajı gibi PC'nizin durumunu gözetleyebiliyorsunuz.

NOT 3: Markalara göre farklılık göstermekte olup, işlemci ayarlarını BIOS'dan yapılmasına izin veren anakartlarda bölüm ismi farklılık gösteriyor. Örneğin, Abit anakartlarda Softmenu II(I); IWill anakartlarda SmartCPU şeklinde özel bir menü atanmıştır. Yeni Asus anakartlarda işlemci hız/voltaj ayarlarını Advanced bölümünden yapıyorsunuz. Yani, sözün özü, anakartınıza göre bazı ayarlar farklılık gösterebilir.

LOAD FAIL SAFE DEFAULTS

Bu ayarlar, donanımlarınızın stabil çalışması için gereken minimal ayarları yüklüyor. Eğer sisteminizde bir sorun var ise, bu ayarları yüklemeyi deneyin. LOAD FAIL SAFE DEFAULTS'un üzerine gelip, Enter tuşuna basın.Y tuşuna basarsanız, güvenli ayarlar yüklenecektir. Ancak güvenli ayarlar optimum ayar değildir, sadece başa çıkılamayan sorunlarda teşhise yardımcı olması için kullanılır.

LOAD OPTIMIZED DEFAULTS

Optimum ayarları kurmak içindir. Ancak bu yapılırken genel bir PC dikkate alınır. Yüklendikten sonra disk, sürücü ayarları, bellek hızı ayarları (bellek modeli tam biliniyorsa) vs. kendi donanımınıza özgü ayarları yaparak performansı artırmanız mümkündür. Tabii Optimized Defaults üzerine donanımınıza uygun olmayan ayarları yaparsanız stabilite sorunları çıkabilir. Hangi değişiklikleri yaptığınızı unutursanız LOAD OPTIMIZED DEFAULTS'u tekrar yükleyerek baştan ayar yapabilirsiniz.

SET SUPERVISOR & USER PASSWORD

Şifre koymak için bu menüler kullanılabilir. Supervisor şifresi koyarsanız, başkaları BIOS'a girip her ayar değiştiremezler. User Password ise, sisteme şifre koyuyor. Bu şifreleri iptal etmek için, yine bu bölümlere gelip Enter tuşunu basıp şifre istediğinde, şifre kutusunu boş bırakıp Enter tuşuna basmanız yeterlidir.

SAVE AND EXIT SETUP

Ayarları kayıt edip çıkmak için burayı kullanıız.

EXIT WHITOUT SAVING

Değiştirdiğiniz ayarları kayıt etmeden çıkmak için kullanınız.

BIOS GÜVENLİĞİ NEDİR VE NASIL SAĞLANIR(LUNİXLİ SİSTEMLERDE GEÇERLİ):

BIOS, x86 tabanlı donanımızı yönlendiren ve ayarlarını yapan en alt düzeydeki yazılımdır. LILO ve diğer Linux sistem yükleme yöntemleri, Linux makinenizin nasıl açılacağına karar vermek için BIOS’a erişir. Linux’un çalıştığı diğer donanımlarda da benzer bir yazılım bulunur (Mac’lerde OpenFirmware ve yeni Sun’larda Sun boot PROM’u gibi). BIOS’unuzu kullanarak saldırganların bilgisayarınızı kapatıp açmasını, ve Linux sisteminizi yönlendirmesini engelleyebilirsiniz.

Bir çok BIOS bir parola ayarı yapmanıza izin verir. Bu o kadar da çok güvenlik sağlamaz (BIOS sıfırlanabilir, veya kasa açılarak çıkarılabilir), ama iyi bir caydırıcı etken olabilir (yani zaman alacak ve kurcalamanın izleri kalacaktır). Benzer şekilde, s/Linux (SPARC(tm) işlemcili makineler için Linux) sisteminizde, açılış parolası için EEPROM’unuzu kullanabilirsiniz. Bu saldırganları yavaşlatacaktır.

BIOS parolalarına güvenmenin diğer bir riski varsayılan parola sorunudur. Çoğu BIOS üreticisi, insanların parolalarını unuttuklarında bilgisayarlarını açıp pilleri çıkarmasını beklemediği için, BIOS’lara, seçilen paroladan bağımsız bir parola koymuştur. Bu parolaları yaygın olarak kullanan BIOS üreticileri aşağıda verilmiştir.

AWARD_SW
AWARD_PW
BİOSTAR
AMI
HEWİTTRAND

Benim tavsiyem Award BIOS için olan AWARD_PW parolasını deneyiniz. BIOS parolasının yeterince bilgili bir saldırgana karşı yeterli bir koruma olduğu düşünülemez.Çoğu x86 BIOS’u, diğer bazı güvenlik ayarlarına sahiptir. BIOS kitapçığınıza bakabilir, veya bir sonraki açılışta BIOS’a girerek ne tür ayarlar olduğunu gözden geçirebilirsiniz. Örneğin, bazı BIOS’lar disket sürücülerden sistem yüklenmesine izin vermez, bazıları da BIOS’un bazı özelliklerinin kullanılması için bir parola gerektirir.

Not: Makineniz sunucu görevi yapıyorsa, ve bir açılış parolası koyduysanız, makineniz başında kimse olmadığı zaman açılmayacaktır. Örneğin bir elektrik kesilmesi durumunda makinenin açılması için başına giderek parolayı girmeniz gerekecektir

BİOS KURTARMA REHBERİ..

BIOS Güncelleme sırasında bir sorun oldu. Sistem açılmıyor. Ne yapmalı? Heyecana kapılmadan, 'Meşru zeminde çözüm tükenmez!' lafından ilham alarak çözüm arayışına girmekten başka çare yok. İşte biz size, yapabileceğiniz yöntemleri şöyle bir anlatalım. Ama sonda söylememiz gerekenleri başta söyleyelim: Bu anlatacağımız işlemler, anakart markasına göre değişebilir. Zaten eğer anakartınız için bir kurtarma yöntemi var ise, bu işlemler anakartınızın üreticisinin web sitesinde, kıyıda köşede belirtilir. Lafı fazla uzatmadan hemen konuya girelim.

Önce şanslı kullanıcılardan başlayalım. INTEL FLASH ROM'lu anakarta sahip kullanıcılar, biraz şanslı.Zira, INTEL FLASH ROM'un Boot Block denilen bölge için yazma korumasına sahip. Boot Block, çok kaba bir tabirle, bilgisayarınızın açılabilmesi için bir takım algoritmalara sahip, BIOS çipinde çok ufak bir yer kaplayan sistemcik. Dolayısı ile aslında bu bölümün güncellenmesi gerekmiyor. INTEL, kendi ürettiği FLASH ROM ( BIOS çipi diyebiliriz )'larda bu boot block koruma özelliğini koymuş ve bu FLASH ROM'u kullanan anakartlarda, BIOS Güncellemesi sonucunda sorun yaşama ihtimalinin yok denecek kadar az. BIOS Güncelleme esnasında elektrikler gitti diyelim. BIOS'unuzun Boot Block bölümü hasar görmediğinden, bilgisayarınız yine açılacaktır ve Güncelleme işlemini tekrardan yapmanız istenecektir. Çünkü, BIOS Güncelleme olayının ilk bölümünde, BIOS çipindeki bilgiler silinir, ikinci adımda ise bilgiler tekrar yazılır. Yani yarıda kalan işlem sonucunda tekrar BIOS Güncelleme yapmazsanız, olmaz. Örneğin INTEL, kendi anakartlarında doğal olarak INTEL FLASH ROM'ları kullanıyor ve eğer BIOS Güncelleme esnasında bir sorun yaşarsanız, uygulayacağınız bir kurtarma prosedürünü sizlere sunuyor. Bunu kısaca anlatalım :

1. INTEL anakartların üzerindeki 'flash recovery' olarak tanımlanan jumper'ı bulun ve recovery (kurtarma) pozisyonuna getiriniz.
2. Yukarıda, INTEL anakartlar için hazırladığımız disket ile sistemi açınız.
3. O da ne?Görüntü yok. Olsun biz işimizi kasa speaker'ı ile halledeceğiz. Bip sesi duyduğunuz anda Disket Sürücünüzün ışığı yanıyor ise, işlem başlamıştır demektir. Floppy ışığı söndüğünde işlem bitmiştir.
4. Sistemi kapatın ve jumper'ı eski konumuna getiriniz.
5. Sisteminizi tekrar açaraktan, tekrar Güncelleme işlemine başlayınız.

INTEL anakartlarda kurtarma prosedürü böyle. Anakartınızın üreticisinin WEB sitesine gidip, sizin anakart INTELFLASH ROM kullanıyorsa, kurtarma prosedürlerine göz atmanız mümkün olabilir.

Şimdi anlatacağımız çözüm ise, AWARD BIOS kullanan bir çok anakart kullanıcıları için geçerli olacak bir çözüm (ASUS hariç). Bu çözüm bir çok anakart üreticisinin web sitesinde açıklanan bir çözüm fakat genelde doküman okumakta biraz zorluk çektiğimizden bu tür ince ayrıntıları genelde es geçeriz. Geçenlerde, ANET Haber sunucusunda, bir arkadaş tarafından gündeme getirildi bu yöntem. Zaten bu yöntemi kullanarak, bazı anakart üreticileri BIOS Güncelleme işlemini yapmamızı öneriyorlar ( Örneğin ABIT ve MSI ). AWARD BIOS'a sahip anakartlarda işe yarayan bir kurtarma olayı otomatikleştirilmiş bir olay. Şimdi adım adım bu olayı anlatarak, sizlere bunun çalışma mantığından bahsedelim.

BIOS Güncelleme sırasında, elektrik kesilmesi gibi bir sorun oluştu ve bilgisayarınız açılmaz hale geldi. Heyecanlanmadan, İnternet erişimi olan başka bir bilgisayar buluyoruz ve işlemlere başlıyoruz. (AWARD BIOS'a sahip anakartlar için ' ASUS hariç )

1. İlk olarak bir sistem disketi yaratmanız gerekiyor : format a:/q/s

2. Anakartınızın üreticisinin WEB adresine gidin ve sizin anakartınız için olan yeni BIOS dosyasını indirin. AWDFLASH programını da indirin. AWDFLASH programını ve BIOS dosyasını (BIOS dosyası sıkıştırılmış ise açmanız lazım) diskete kopyalayın. Ve sisteminizdeki Autoexec.bat dosyasını da diskete kopyalayın. Şimdi Disket Sürücünün içindeyken, Autoexec.bat dosyasına sağ tuş tıklayıp düzenle deyin. Autoexec.bat içerisindeki tüm satırları silin. Ve şunları yazın:
A:\AWDFLASH dosya_adı.xxx /SN /PY /CP /CD /CC

Örneğin:

A:\AWDFLASH W6334VMS.bin /SN /PY /CP /CD /CC

Sonda olan parametrelerin ne anlama geldiğini geride kalan sayfalarda bahsetmiştik. Biz bu arada AWRDFLASH programının AWDFLASH.EXE şeklinde bulunacağını varsayarak, AWDFLASH yazdık. Ama AWDFL770 gibi isimlerle de bulunabilir. Çektiğiniz AWARD BIOS Güncelleme programının ismine göre, verdiğimiz komut satırını değiştirmemiz gerekiyor. Örneğin :

A:\AWDFL770 w6334VMS.bin /SN /PY /CP /CD /CC

Autoexec.bat dosyası içindeki değişiklikleri yaptıktan sonra, bunu kayıt edin.

3. Bu disket ile, BIOS'u rahmetli olan anakartın takılı olduğu sistemi açıyoruz. Ekrana görüntü gelmeyecektir. Bip sesiyle beraber, Disket Sürücü ışığının yanmasıyla işlem başlayacaktır. 1,5 ' 2 dakika arası sürecek bir işlemden sonra, disket sürücünün ışığı sönecektir. Ve sistemi artık başlatabilirsiniz!

İşlemimiz gayet basit. Sadece BIOS'un, disket içindeki AWDFLASH programının kullandığı parametreleri anlayarak, siz hiç elleşmeden, BIOS otomatik olarak güncelleme işlemini yaptı. Ama dediğimiz gibi; bu yöntem her anakartta çalışmıyor. Ben Abit BP6 anakartta denedim, çalıştı. GigaByte anakartlarda da çalıştığını duyduk. MSI ve SOYO da, bir sorun olduğunda bu yöntemi öneriyor.

Bu anlattıklarımız AWARD BIOS'lu anakartlar için geçerliydi. Peki AWARD BIOS'a sahip ASUS anakartlarda bu durum ne alemde? Bu soruyu da cevaplamaya çalışalım.

Daha önce bahsettiğimiz gibi, ASUS, kendi anakartlarındaki BIOS Güncelleme işlemini yapabilmemiz için AFLASH programını bizlere sunuyor. Kilit nokta şu: AFLASH programını çalıştırdığınızda, karşınızda duran ikinci seçenek : 'Update BIOS Including Boot Block and ESCD' Bunun Türkçe'si şu : 'Boot Block ve ESCD dahil BIOS'u güncelle'. Boot Block'un sistemin boot edebilmesi için gerekli olduğunda bahsetmiştik. Öyleyse, Asus Anakartların BIOS'unu güncellerken bir sorun çıkarsa, Boot Block'un zarar görmüş olması ihtimaller arasında. O zaman sisteminiz açılmayacak anlamına gelir. Tabii her zaman böyle olacak diye bir kaide yok. Boot Block gerekli olduğu vakitlerde güncelleniyor. Eğer şanslı gününüzde iseniz, Boot Block'a zarar gelmemiştir ve PC açılır. Zira, ANET haber gurubunun sürekli müdavimlerinden olan bir arkadaş, ASUS P3V4X anakartının BIOS'unu güncelledikten sonra, AFLASH programı 'Data Compare Failure' şeklinde bir hata vermiş. PC'yi yeniden başlattığında, sistem sorunsuz açılmış. Zaten, bir tane kesintisiz güç kaynağına sahip olsanız, öyle çok uğraşmanız gerekmiyor. Zira güncelleme programı hata verirse, yükleyin eski BIOS'u gitsin.

Lafı fazlaca dolamadan AMI BIOS'a gelelim. AMI BIOS'lar için genelde ortak bir kurtarma yöntemi var. Bu yöntemin çalıştığını bildiğimiz anakart markaları şunlar : MSI, Shuttle, Tyan.

1.AMI BIOS'u olan anakartınızın markasına ve modeline göre, anakartınızın üreticinizin adresinden yeni BIOS dosyasını çekin. Bu dosyanın ismi şuna benzer bir şey olur : A54MS10.ROM

2. Bu dosyanın ismini, AMIBOOT.ROM olarak değiştirin. Sonra bunu boş bir diskete kopyalayın.

3. Diskete sistem dosyalarını transfer ETMEYİN. Diskette sadece ve sadece AMIBOOT.ROM dosyası olacak. Açılmayan sisteme bu disketi koyduktan sonra, CTRL ve HOME tuşlarını nasılı tutarken sistemi açın. Disket Sürücünün ışığı yandıktan sonra elinizi bu tuşlardan çekin.

4. Sistem, BIOS Güncelleme olayını yaklaşık 35-40 saniye içinde bitirecek. İşlem bittiğinde birkaç bip sesi çıkacaktır. Daha sonra sisteminizi açabilirsiniz!

BIOS kurtarma olayları genel hatlarıyla böyle. Sizin anakartınızda bir sorun olduğunda, anakartınızın üreticisinin web sayfasına gidip, kurtarma prosedürlerine bakıyorsunuz. Genelde bizim anlattıklarımız geçerlidir; farklı bir prosedür var ise onu uygulamak lazım. Bunlardan hiç biri işinize gelmezse, biraz elinizi BIOS çipi söküp takmaya yatkın olacak..

BIOS BİP SESLERİ VE ANLAMLARI:

1- SÜREKLİ SES
Güç kaynağı arızası
2- BİRÇOK KISA BİP
Anakart arızası
3- 1 UZUN BİP
Bellek tazelenmesinde hata
4- 1 UZUN 1 KISA BİP
Anakart veya BIOS çipi arızası
5- 1 UZUN 2 KISA BİP
Ekran kartı arızası (Genellikle eski kartlardaki DIP switch kaynaklıdır)
6- 1 UZUN 3 KISA BİP
Ekran kartı arızası
7- 2 UZUN 1 KISA BİP
Ekran kartı arızası (RAMDAC kaynaklı (?) )
8- 2 KISA BİP
Bellek parity (eşlik) hatası
9- 3 KISA BİP
Belleğin ilk 64k’lık bölümünde hata
10- 4 KISA BİP
Timer hatası
11- 5 KISA BİP
İşlemci hatası
12- 6 KISA BİP
Klavye işlemcisi hatası
13- 7 KISA BİP
İşlemci hatası
14- 8 KISA BİP
Ekran kartı belleğinde okuma/yazma hatası
15- 9 KISA BİP
BIOS ROM hatası
16- 10 KISA BİP
CMOS okuma/yazma hatası
17- 11 KISA BİP
Tampon Bellek Hatası

BİP SESLERİNİN ÇÖZÜMLERİ:

1 numaralı hata için, güç kaynağınızın bağlantılarını kontrol edip bir deneme daha yapın. Eğer sorun devam ediyorsa, üç vakte kadar size yeni bir güç kaynağı gelecek demektir.
2, 4, 10, 12, 15 ve 16 numaralı hatalar için, tüm kartları işlemciyi ve RAM’leri söküp tekrar takın. Öncelikle mümkün olduğunca az bileşenle bilgisayarı başlatmaya çalışın. 4, 15 ve 16 numaralı hatalarda BIOS çipinin yerine düzgünce oturduğundan emin olmak için üstüne hafifçe bastırın. Değişen bir şey yoksa 4, 15 ve 16 numaralı hatayla karşı karşıyaysanız yeni bir BIOS çipi edinin, yok eğer değilseniz zaten yeni bir anakartınız olacağınız için BIOS çipiniz otomatik olarak değişmiş olacaktır.
3, 8 ve 9 numaralı hatalarla baş etmek için öncelikle RAM’lerinizin yerlerine düzgün oturduklarından ve yuvalarla aralarında herhangi bir yabancı maddenin bulunmadığından emin olun. Eğer birden fazla bellek modülü kullanıyorsanız değişik kombinasyonlar deneyin. Hata hala devam ediyorsa belleklerinizi tek tek deneyerek sorunun hangisi/hangilerinde olduğunu bulabilirsiniz.
5, 6 ve 7 numaralı mesajı alıyorsanız, ekran kartınızın yerine iyice oturduğundan ve monitör bağlantısının düzgünce bir şekilde yapıldığından emin olun. Problem sürüyorsa başka bir ekran kartı ile bilgisayarı başlatmayı deneyin. Sonuç alırsanız sizi tebrik ederiz çok yakın bir zamanda yepyeni bir ekran kartınız olacak. Ekran kartlarıyla ilgili alacağınız sesli hata mesajlarının neredeyse tamamı 6 numara olacaktır. Bu nedenle şimdiden “diii di dit dit” sesine alışmanızda fayda var.
11, 13 ve 17 numaralı hatalar için işlemcinizin düzgün bir şekilde takıldığından emin olun. Mümkünse başka bir işlemciyle denemelerde bulunun, sonuç alamazsanız özellikle 17 numaralı hata için anakartınızdan şüpheleniniz.

BIOS GÜNCELLEME

NOT:
Oluşabilecek sorunlardan TRWE sorumlu değildir, BIOS güncelleme ciddi bir iştir, gerekli teknik ve uygulama becerisi olmayan kişilere önerilmez.

1. Adım

Nedir BIOS ?

Temel giriş/çıkış ünitesi (Basic Input/Output System) .Bios genel olarak anakartımızın ünitelerinin ve kaynaklarının diğer donanım aygıtlarımızla olan ilişkilerini düzenleyen bir yönetim ünitesidir. Bios sadece anakart kaynaklarımızla değil ,işletim sistemimizle de donanım aygıtlarının ilişkilerini düzenler (mesela driver IRQ Ayarları gibi). Bios'un saydığımız bu fonksiyonlarından dolayı BIOS'u silinmiş veya hasar görmüş bir makina açılamaz.Peki bu parça nerededir? BIOS ROM (Read only memory/Sadece okunabilir hafıza) belleğe yazılmıştır.Bios'un hassas konumundan dolayı buraya yazılmıştır diyebiliriz.Bios makinanın her açılışında aktif hale gelir ve anakartımız üzerinde takılı bulunan (modem,ses kartı gibi..)donanım aygıtlarımızın listesini işletim sistemimize bildirir. Ve yine ince ayarları biz bios aracılığı ile yaparız.Mesela mousumuzun kullandığı portla çakışan bir başka portu bios yardımı ile kapatabiliriz.Makinamız başlatıldığında artık işletim sistemimiz iptal ettiğimiz bu parçayı görmiyecektir.Yine aynı şekilde bios aracılığı ile bir donanım bileşenimizin herhangi bir özelliğini açabiliriz yada aktifleştirebiliriz. Biosla yapabileceğiniz bu işlemlerin kendi ihtiyaçlarımızı karşılaması için bios'umuzunda son teknolojiyi yakalamış olması lazım. Yani daha güncel bios daha fazla işlem,donanım desteği...

2. Adım

Neden BIOS Güncelleme?

Biosumuzu güncellemenin bir amacı olmalı.İhtiyaçlarımızı karşılayan ve performansından memnun olduğumuz bir sisteme bios güncelleme yapmak boşa zaman kaybıdır.Hem son derece riskli bir işlem olan bios güncelleme sonucunda bilgisayarınızı bir daha açamayabilirsiniz.Yeni bir ekran kartı yada harddisk aldınız fakat sisteminiz aldığınız hdd'yi olduğundan daha küçük değerde gösteriyor.Veya ekran kartınızın performansıda gerçek performansının çok altında.Tüm driverlarını güncellediniz ama sonuç yine aynı...Bu tip donanım sorunları ile karşılaşabiliriz özellikle fırtına gibi esen bu teknoloji rüzgarı karşısında sürekli sistemimizi güncel tutmamız lazım.Yapılabilecek tüm işlemleri yaptıktan sonra sonuca ulaşamadıysanız geriye tek çözüm yolu kalıyor BIOS UPTADE...Sisitemimizin maximum performansla çalışmamızı sağlayacak bu işlemi dilerseniz şimdi daha yakından inceleyelim...

3. Adım

Önce Anakartınızın Markası...

Size önereceğim ufak bir program sayesinde anakartınızı yakından tanıyabilirsiniz. http://www.hwinfo.com adresinden çekeceğiniz bu küçük program sisteminiz ve donanım aygıtlarınız hakkında detaylı bilgi veriyor. Hwinfo Programını indirip bilgisayarınıza kurun. Çalıştırın ve motherboard sekmesine tıklayın. Anakartınızın modelini ,kullandığı chipseti, bios türünü ve bios tarihini görüyoruz burada.
Piyasada bios üreten 3 firma var.Bunlar;

* Ami Bios
* Award Bios
* Phonix Bios

Piyasada en çok bulunan Bios çeşidi award bios'tur.( Yeni teknoloji anakartlardan birini kullanıyorsanız sizinki de büyük bir ihtimalle award bios olamalı. ) Bios güncelleme işleminde anakart markasından sonra bios markanızın bilinmeside son derece önemli.
Anakart Üreticimizin Web Sayfasını Bulma...

Anakartımızın ismini ve modeli öğrendikten sonra yapacağımız ilk iş anakart üreticimizin web sitesine ulaşma.Zira anakartımızın en son bios sürümünü internet adresinden indireceğiz.Web sitesine ulaşmada kullanacağımız en önemli kaynak arama motorları (http://www.yahoo.com, http://www.infoseek.com gibi). Arama motorlarından birine girelim ve anakartımızın markasını yazalım. Büyük bir aksilik olmamışsa anakartımızın web sitesinin adresini bulduk herhalde...Aşağıda bazı anakart üreticilerinin web sayfalarını göreceksiniz.

Üretici Firma Web Adresleri;


Web adresini bulduktan sonra modelimize uygun bios sürümünü ve bize yardımcı olacak README.TXT dosyasını indiriyoruz.

5. Adım

BIOS Markanıza Göre BIOS Guncelleme Programınızı İndirin...

Anakart üreticinizin web sayfasından güncel biosumuzu 4.Adımda indirmişdik Fakat daha yazma işlemine geçmedik. Bu dosyamızı (yeni biosumuzu) nasıl yazdıracağız peki? İşte bu işlemi bize bios markanızın (AMI, AWARD) bios güncelleme programları yapacaklar. Öncelikle anakartınızla birlikte size cd verildi ise bu cd'den bu programı bulabilirsiniz ama cd'den yoksunsanız bu programıda yine internetten indireceğiz. Anakartınızın web sitesinde muhakkak mevcuttur.Anakartınızın sayfasından ,bios uptade ile bölümde olması lazım. Buradan eğer bios markanız AMI ise amiflash.exe isimli dosyayı, AWARD marka bir biosa sahipseniz awardflash.exe isimli dosyayı indirin. Tekrar hatırlatıyorum README.TXT dosyası 4.adımda indirmediyseniz bu işlem basamağında muhakkak indirin. Çünkü anakartınız ile ilgili özel ve ayrıntılı duruma göre size bios güncelleme işleminde yardım edecek dosya bu

6. Adım

BIOS uptade için disket/USB hazırlama...

Güncel bios dosyamız bir, bios güncelleme programımız iki...İnternetten harddiskimize indirdiğimiz bu iki dosyamızı bir diskete kopyalamamız lazım. Bios güncelleme işleminde bellekte çalışan program olmaması gerekiyor. Bu yüzden güncelleme işlemini disket aracılığı ile yapacağız. Bu dosyaları diskete kopyalamadan önce disketimizi disket sürücümüze yerleştirelim. (Başlat)- (Programlar) - (MS-DOS Komut İstemi) 'ne tıklayın. Çıkan pencerede " format a:/s "komutunu yazın. Disketimizi açılıştan boot edilebilir şekilde formatladık. Şimdi bu iki dosyamızı - Son sürüm Bios dosyamızı (award ise BIN uzantılı AMI ise ROM uzantılı dosyayı) ve güncelleme programımızı (amiflash.exe, awardflash.exe)- disketimize kopyalıyoruz... Ve son olarak siteden indirdiğimiz README.TXT dosyasına birdaha göz atın,önemli yerleri bir kağıda not alın...

Hazırladığımız disketi/usb disket sürücünüze/usb yuvasına yerleştirin.Sistemimizi yeniden Boot ediyoruz,açılış esnasında DEL tuşuna basılı tutun.Çıkan bios menüsünden ADVANCED BIOS FEATURES girin ve burada boot sırasında birinciliği disket sürücünüze verin. Ve bu son ayarlamayı kaydedip bios'dan çıkın.

7. Adım (!!!)

Asıl işleme giriyoruz...(TRWE eski ikinci masaüstü bilgisayarı şuan aktif)
Umarım bu basamağa kadar kazasız belasız gelmişsinizdir. Asıl işlem bu basamakta başlıyor.

Dikkat bu adımın etkinliğine girmeden önce makinanizin işlem sırasında güç kesintisi ile karşılaşamaması için son kontrollerinizi yapın. Zira bios güncelleme işlemi yapılırken olabilecek herhangi bir güç kesintisi bilgisayarınızı bir daha açamamanızı sağlıyabilir!!!.

Bilgisayarımızı yaptığımız disketimiz ile açtıktan sonra dos ekran satırına;

* Award Biosunuz varsa
A:AWARDFLASH (1 BOŞLUK) xxxxxxxx.BIN

Sizin indirdiğiniz bios güncelleme programının ismi AWARDFLASH .EXE yerine AWDFLASH.EXE, AWDfl701.EXE yada farklı bir isimde olabilir. Siz bu durumda AWARDFLASH değil sizdeki bios güncelleme programının ismini komut satırına yazıyorsunuz.

xxxxxxx yerine anakartınızın sitesinden indirdiğiniz BIN yada ROM uzantılı dosyanın ismini yazıyorsunuz. Mesela ben burada xxxxxx yerine CTLX110E.ROM yazmam lazım. Sizde kendi güncel biosunuzun ismini yazıyorsunuz..

* AMI Biosunuz varsa
A:AMIFLASH (1 BOŞLUK) xxxxxxxx.ROM

Sizin indirdiğiniz bios güncelleme programının ismi AMIFLASH .EXE yerine AMIFL814.EXE yada farklı bir isimde olabilir. Siz bu durumda AMIFLASH değil sizdeki bios güncelleme programının ismini komut satırına yazıyorsunuz.

xxxxxxx yerine anakartınızın sitesinden indirdiğiniz BIN yada ROM uzantılı dosyanın ismini yazıyorsunuz.Mesela ben burada xxxxxx yerine CTLX110E.ROM yazmam lazım. Sizde kendi güncel biosunuzun ismini yazıyorsunuz..

Eveet aynen bu şekilde yazın. Ben kendi anakartım için bu işlemi yaparken şu komutu yazmalıyım,

A:AMIFLASH (1 BOŞLUK) CTLX110E.ROM

Bu komutu yazdıktan sonra bios güncelleme programımızın anaekranı ile karşı karşıya geleceğiz. Burada her iki bios türü içinde güncelleme programı güncellediğimiz Biosun uyumsuz olduğu mesajını verebilir. Eğer anakartımızın web sitesinden doğru dosyayı indirdiğinize inanıyorsanız, burayı herhangi bir tuşa basarak geçin, korkulacak birşey yok. Birde eski bios sürümünüzü kaydedip kaydedilmeyeceğini soracak,burada muhakkak evet cevabını verin ve eski biosunuzun kaydedilceği dosyaya bir isim verin (oldbios mesela). Bios programınız eğer bu soruyu sormazsa siz muhakkak programın menülerinden araştırarak bu eski biosu kayıt işlemini mutlaka yapınız...

Ama gerçekten yanlış dosyayı indirmiş ve komut dizinine bu dosyanın ismini yazmışsanız güncelleme işlemi sonunda

"file size does not match" şeklinde bir hata mesajı ile karşılaşacaksınız. Bu mesajı aldıktan sonra kesinlikle bilgisayarınızı resetlemeyin, kapatmayın. Bu durumda yapacağınız işlem ESC tuşu ile programdan çıkıp dos komut satırına
A:AMIFLASH (1 BOŞLUK) oldbios.ROM
yada
A:AWARDFLASH(1 BOŞLUK) oldbios.BIN
yazarak eski bios sürümünüzü tekrar yüklemek olmalıdır.

Umarım herşey yolunda gider ve bu komutu yazmak zorunda kalmazsınız. Eğer herşey yolunda gitmiş ise " Flash Was Succesful " mesajını alırsınız. Bu mesajdan sonra sisteminizi yeniden başlatın. Biosa girip "Load Setup Defaults" girin,çıkan onayda Y tuşuna basıp geçin.

Evet bu işlem basamağımızın son hamlesiydi. Artık yeni sürüm bir bios'unuz var.

NOT:

2022 yılının Şubat veya Mart ayında'da Allah(c.c) bir keder vermezse, inşallah yeni bir donanım + İşletim Sistemi Ve UEFİ BİOS sahibi olacağım.Böyle ayrıntılı bir yazıyı'da UEFİ BİOS'lar için hazırlayıp, burada yayınlayacağım inşallah.....