Psikoloji, davranışları ve zihinsel süreçleri inceleyen bilim dalıdır. Kolayca açıklarsak insanın yaptığı her şey diye tanımlayabiliriz. Davranış kişinin yaptığı ve herhangi bir yolla ölçülebilen her hareketidir. Zihinsel süreçler ise düşünme, hatırlama, hissetme gibi içsel olgulardır.
Günlük hayatta hepimiz başkalarının (hatta kendimizin) neyi neden nasıl yaptığını, duygularımız, düşüncelerimiz ve davranışlarımız arasındaki ilişkiyi anlamaya çalışırız hep. Ancak psikoloji bir bilimdir ve bu soruların cevaplarını sistematik, objektif ve ampirik* verilere dayalı bilimsel yöntemler kullanır. Böylece daha nesnel ve doğru cevaplar üretir.
Ampirik: Duyularla algılanan, deneyime dayalı
Bir Bilim Dalı Olarak Psikoloji
Bildiğimiz herhangi bir şeyi düşünelim. Köpeklerin 4 ayağı vardır. Yüzölçümü en büyük şehir Konyadır. Terliyken su içmek hasta eder. Peki.. Şimdi bu bildiklerimizi nereden bildiğimizi düşünelim. Hepimizin aklına gelmiştir. Bazı bilgiler öğretilir. Bazılarını uzmanlardan duyarız. Bazıları eskilerden bilinegeldiği için, bazılarını ise görerek veya sezgilerimizle deneyimlediğimiz için doğrudur. Peki bu bildiklerimiz kesinlikle doğru mudur? Gördüğümüz her şeye inanmalı mıyız? Kendine fazla güvenenler evet diyebilir.
Çeşitli yöntemlerle ulaşılan bilgilerin her zaman doğru olduğu söylenemez. Bilimsel yöntem:
Ampirik
Sistematik
Nesnel
Sınanabilir/yanlışlanabilir
Genellenebilir ve
Geçicidir.
Bilimsel yöntem ampirik bilgi sağlar. Yani daha çok deneyime bağlı veriler toplanır, analiz edilerek sonuca ulaşılır.
Bilimsel yöntem sistematiktir. Bilimsel metod uygulanmasında bir dizi izlenir ve bu diziye genelde araştırma denir.
*Bilimsel yöntem nesneldir. Araştırmacı kendi kişisel tercihlerini kullanamaz.
Bilimsel yöntem sınanabilir, yanlışlanabilir. Mesela Ölümden sonra hayat var mı? sorusu elimizde imkanlar yetmediği için sınanamaz. Ancak buna verilen cevaplar kişilerin yaşlarına göre ayrıldığında ampirik ve sınanabilir hale gelir. Bu yüzden bilimsel yöntem geçicidir.
*Son olarak bilimsel bilgi genellenebilir. Bilimsel yöntem tek bir kişi için değil tüm insanlık içindir.
Olaylar arasındaki ilişkiyi, bu olayların nedenlerini geçici bi şekilde açıklama veya tahmin yürütme. Hipotezler doğrulanabilir veya çürütülebilir.
Bir olguyu veya olgular arasındaki ilişkiyi sistematik bir biçimde açıklayan genel bilgi ve açıklama düzenidir. Kuramlar hipotezlerle desteklenerek oluşur.
Psikolojide Çözümleme Düzeyleri
İnsan davranışını etkileyen birçok sebep vardır. Mesela akşam için ne yiyeceğinize hem canınızın ne istediği hem de arkadaşlarınızın istekleri (mesela beraber döner yemek) belirleyebilir. Bu çeşitli düzeylere çözümleme veya analiz düzeyleri denir.
PSİKOLOJİNİN ÇALIŞMA KONULARI VE DİĞER BİLİMLERLE İLİŞKİSİ
İnsan her türlü bilim dalının çalışma alanına girer. Biyoloji, tıp, sosyoloji ve ekonomi gibi. İnsan davranışını incelen psikoloji de bu sebeple çeşitli bilim dallarıyla birlikte çalışır.
Psikolojinin Alt Dalları
Biyolojik Psikoloji
Bilişsel Psikoloji
Gelişimsel Psikoloji
Kişilik Psikolojisi
Klinik Psikolojisi
Eğitim Psikolojisi
Sosyal Psikoloji
Kültürel Psikoloji
Endüstri ve Örgüt Psikolojisi
Nöropsikoloji
Kantitatif Psikoloji/Psikometri (ölçümleme, araştırma, istatikler gibi konulara yoğunlaşır)
Psikolojinin Uygulamalı Alt Dalları
Psikolojinin uygulandığı alanlar arasında psikolojik danışmanlık, adalet, sağlık gibi alanlar sayılabilir. Psikolojik danışmanlık, klinik psikolojiye yakın bir alan olup insanlarla terapi çerçevesinde ilgilenmeyi kapsar. Adalet alanında çalışan psikologlar, adli süreçlerin psikolojik yönüyle ilgilenir. Bu alanda çalışan psikologlar özellikle suç davranışları, suçlu psikolojisi ve suç araştırmaları üzerine yoğunlaşır, dava süreçleri üzerine çalışabilirler. Sağlık psikologları ise toplum sağlığını desteklemek ve sağlıksız davranışların azalmasına sağlamak üzerine çalışır.
Psikolojide Önemli Sorunlar ve Tartışmalar
İnsan davranışları araştırılırken çeşitli sorunlar da ortaya çıkmıştır. Aslında bu sorunlar ve sorular psikoloji bilimin bir yandan temelini oluşturmuştur.
Sorun: Doğa- Çevre Tartışması (insan davranışlarının ne kadarı kalıtsal ne kadarı yapısal)
Sorun: Davranışların Sebepleri Bilinçli mi Bilinçdışı mıdır?
Sorun: Bireysel Farklılıklar-Evrensel Kurallar