Müslümanlıkla Kur'an'daki buyruklara ve Hazreti Muhammed'in sünnetlerine göre davranmayı en doğru ve tek yol olarak benimseyenlerin mezhebidir. İmam-ı Azam Ebu Hanife tarafından kuruldu. Bu mezhepten olanlar bugün Müslümanların % 92'sini meydana getirirler. Sayıları 550 milyon kadardır.
Bu mezhepler yukarıdaki sıraya göre ortaya çıktıkları gibi, gene aynı sıraya göre liberalden muhafazakara doğru giderler. Bu 4 mezhep de 8. yüzyılın son ve 9. yüzyılın ilk yarısında ortaya çıktı. “Ehl-i sünnet” olarak bilinen bu kavram zaman zaman halk dilinde sünnilik olarak adlandırılmaktadır. Sünnilik siyasi olarak ayrıldığı şiiliğin yanında keni içerisinde de 4 fıkhi mezhebe, ve itikadi 2 mezhebe ayrılır.Ancak bu ayrılıklar “ehl-i sünnet” anlayışına zarar vermez, çünkü ayrılan mezhepler ehl-i sünnet inanışına göre Kur’an ve sünnet yani Hz. Muhammed in öğretilerine tezat oluşturmaz.
Örneğin iki farklı fıkhi mezhep olan şafilik ve hanefilik abdesti bozan durumlar için farklı haller zikretmiştir.Bu farklılık Hz Muhammed in aynı olay için farklı olaylarda farklı tavır sergilemesi ile ilgilidir. Ancak bu ayrım sonuçta İslami rükünlere bir tezat oluşturmaz. Bir başka örnek zikredecek olursak, boşanma Katolik Hristiyanların aksine İslamda dinen çok durumda geçerli ve zaman zaman şart bir haldir. Ancak boşanmanın da önüne evliliğin ciddi bir mesele olduğunu hatırlatan bir takım setler çekilmiştir.
Bu setler şafi mezhebinde biraz daha yumuşak fakat hanefilik de biraz daha ağır olabilmektedir. Önemi bir bilgi olarak zikredelim ki; Ehl-i sünnettin içinde ayrılmış bu mezhepler arasında bir insan gerekli durumlarda tercihte bulunabilir. Bu mezhep imamları ve büyük müçtehidler tarafından icazet almıştır. Örneğin; Şafi mezhebinde kadınla temas abdesti bozarken Hanefi mezhebinde kadınla tema sabdesti bozmaz. Hac ibadetinde zorunlu hallerden dolayı kadın, erkek arasında bir temas kaçınılmaz oluyor. Bundan dolayı Şafi mezhebi Kabede Hanefiliğe uymayı telkin eder.
Sünni kavramı Hz.Muhammed`in sünnetini takip eden anlamında kullanılmaktadır. Ancak bu tanım diğer mezheplerin (örneğin Şiilik) peygamberin sünnetini takip etmediği veya o mezhep mensuplarının bu iddiada oldukları anlamına gelmemektedir. Çünkü modern dönemde ortaya çıkmış bir takım akımlar (Hint alt kıtasında ortaya çıkan Kuraniyyun veya neo-selefilik gibi) hariç tutulursa geleneksel mezheplerin hepsi sünneti dinin kaynakları arasında kabul eder. Şiiler örneğin hakiki sünneti kendilerinin takip ettiklerini zira Hz.Peygamberin ehl-i beytinden bu sünneti aldıklarını savunurlar.
Sünniliğin hadis anlayışı
Kur`an`ın İslam dinindeki yeri tüm müslüman gruplarca benimsenmekle birlikte hadis konusunda farklı İslami grupların farklı anlayışlarla sahip oldukları bilinmektedir. Hadisler İslamiyetin ilk dönemlerindeki peygamber ve yakınlarının ibadete, muamelat denilen dindeki çeşitli konulara ilişkin görüş ve davranışları yansıtan kayıtlardır. Müslüman bilginler peygamberin vefatından sonra İslam toplumunun karşı karşıya kaldığı sorunlara Kur`an`dan sonra ikinci kaynak kabul edilen Hadislerden delillerle çözüm getirmeye çalışmışlardır.
Sünnilik, Şiiliğin aksine Hz.Muhammed döneminde yaşamış peygamberin yakınındaki tüm arkadaşlarına (Sahabi denir) dinin güvenilir kaynağı olarak yaklaşmakta olduğundan çeşitli Hadis bilginlerinin hadis kritiklerine uygun buldukları tüm hadisleri hangi sahabe kanalıyla gelirse gelsin kabul etmektedir. Yine Sünnilik ilk üç halife (Hz.Ebu Bekir, Hz.Ömer ve Hz.Osman)ve Hz.Ali`yi Hz.Muhammed`den sonra gelen güvenilir ve tazime layık dini kişilikler olarak kabul ederler.
Oysa Şiilik ilk üç halifeyi Hz.Ali`nin elinden halifeliği çeşitli yollarla gasp etmiş kişiler olarak bakıp tazim göstermezler. Şiiliğin bir kısım sahabeyi güvenilmez kabul edip sadece on iki imamdan gelen hadisleri doğru, güvenilir (sahih) kabul etmesine karşılık Sünniliğin güvenilirliği tüm Sahabeye genelleştirmesi her iki grubun hadis külliyatlarında bir kısım farklılıklar bulunmasına yol açmıştır.
Eşarilik
Ebul Hasan el Eşari (873-935) tarafından kuruldu. Müslüman fakih (hukukçu) ve pek çok sünni sufinin kendisine saygı duyduğu ve kendisi de sufi olan Gazali tarafından benimsenen bir kelam okuludur. Eşari kelamı insan aklına vahyi yorumlamakta daha kısıtlı bir alan tanımakta ve inancın insan aklından çıkamayacağı vahye ihtiyaç olduğu dolayısıyla da vahyin gelmediği durumlarda insanın sorumlu olamayacağı ilkesini savunmaktadır. İnanç gibi tüm ahlaki ilkelerin kaynağı da Vahiy ile Peygamberin ve sahabilerin uygulamalarıdır.
Maturidilik
Ebu Mansur Maturidi (ö.944) tarafından kuruldu. Orta Asya`daki Türk toplulukları tarafından kabul edilinceye kadar azınlıkta kalan bir itikadi mezheptir. Türkiye`deki Selçuklu ve Osmanlı İmparatorluğunda yaşayan Türklerin büyük bir kısma Sünniliğin bu itikati mezhebine bağlıdır. ayrıca Şafi, Maliki ve Hanbeli fıkıh okulları Eşari itikadi mezhebine bağlıyken Hanefi fıkıh okulunun izdeşleri Maturidi itikadi mezhebine bağlıdırlar. Maturidilik Tanrı`nın varolduğu bilgisine akıl yürütmeyle ulaşılabileceğini savunur.
Sünnilik de 4 hukuk mezhebine ayrılır;
1. Hanefilik,
2. Malikilik,
3. Şafiilik,
4. Hanbelilik.
1. Hanefilik,
2. Malikilik,
3. Şafiilik,
4. Hanbelilik.
Bu mezhepler yukarıdaki sıraya göre ortaya çıktıkları gibi, gene aynı sıraya göre liberalden muhafazakara doğru giderler. Bu 4 mezhep de 8. yüzyılın son ve 9. yüzyılın ilk yarısında ortaya çıktı. “Ehl-i sünnet” olarak bilinen bu kavram zaman zaman halk dilinde sünnilik olarak adlandırılmaktadır. Sünnilik siyasi olarak ayrıldığı şiiliğin yanında keni içerisinde de 4 fıkhi mezhebe, ve itikadi 2 mezhebe ayrılır.Ancak bu ayrılıklar “ehl-i sünnet” anlayışına zarar vermez, çünkü ayrılan mezhepler ehl-i sünnet inanışına göre Kur’an ve sünnet yani Hz. Muhammed in öğretilerine tezat oluşturmaz.
Örneğin iki farklı fıkhi mezhep olan şafilik ve hanefilik abdesti bozan durumlar için farklı haller zikretmiştir.Bu farklılık Hz Muhammed in aynı olay için farklı olaylarda farklı tavır sergilemesi ile ilgilidir. Ancak bu ayrım sonuçta İslami rükünlere bir tezat oluşturmaz. Bir başka örnek zikredecek olursak, boşanma Katolik Hristiyanların aksine İslamda dinen çok durumda geçerli ve zaman zaman şart bir haldir. Ancak boşanmanın da önüne evliliğin ciddi bir mesele olduğunu hatırlatan bir takım setler çekilmiştir.
Bu setler şafi mezhebinde biraz daha yumuşak fakat hanefilik de biraz daha ağır olabilmektedir. Önemi bir bilgi olarak zikredelim ki; Ehl-i sünnettin içinde ayrılmış bu mezhepler arasında bir insan gerekli durumlarda tercihte bulunabilir. Bu mezhep imamları ve büyük müçtehidler tarafından icazet almıştır. Örneğin; Şafi mezhebinde kadınla temas abdesti bozarken Hanefi mezhebinde kadınla tema sabdesti bozmaz. Hac ibadetinde zorunlu hallerden dolayı kadın, erkek arasında bir temas kaçınılmaz oluyor. Bundan dolayı Şafi mezhebi Kabede Hanefiliğe uymayı telkin eder.
Sünni kavramı Hz.Muhammed`in sünnetini takip eden anlamında kullanılmaktadır. Ancak bu tanım diğer mezheplerin (örneğin Şiilik) peygamberin sünnetini takip etmediği veya o mezhep mensuplarının bu iddiada oldukları anlamına gelmemektedir. Çünkü modern dönemde ortaya çıkmış bir takım akımlar (Hint alt kıtasında ortaya çıkan Kuraniyyun veya neo-selefilik gibi) hariç tutulursa geleneksel mezheplerin hepsi sünneti dinin kaynakları arasında kabul eder. Şiiler örneğin hakiki sünneti kendilerinin takip ettiklerini zira Hz.Peygamberin ehl-i beytinden bu sünneti aldıklarını savunurlar.
Sünniliğin hadis anlayışı
Kur`an`ın İslam dinindeki yeri tüm müslüman gruplarca benimsenmekle birlikte hadis konusunda farklı İslami grupların farklı anlayışlarla sahip oldukları bilinmektedir. Hadisler İslamiyetin ilk dönemlerindeki peygamber ve yakınlarının ibadete, muamelat denilen dindeki çeşitli konulara ilişkin görüş ve davranışları yansıtan kayıtlardır. Müslüman bilginler peygamberin vefatından sonra İslam toplumunun karşı karşıya kaldığı sorunlara Kur`an`dan sonra ikinci kaynak kabul edilen Hadislerden delillerle çözüm getirmeye çalışmışlardır.
Sünnilik, Şiiliğin aksine Hz.Muhammed döneminde yaşamış peygamberin yakınındaki tüm arkadaşlarına (Sahabi denir) dinin güvenilir kaynağı olarak yaklaşmakta olduğundan çeşitli Hadis bilginlerinin hadis kritiklerine uygun buldukları tüm hadisleri hangi sahabe kanalıyla gelirse gelsin kabul etmektedir. Yine Sünnilik ilk üç halife (Hz.Ebu Bekir, Hz.Ömer ve Hz.Osman)ve Hz.Ali`yi Hz.Muhammed`den sonra gelen güvenilir ve tazime layık dini kişilikler olarak kabul ederler.
Oysa Şiilik ilk üç halifeyi Hz.Ali`nin elinden halifeliği çeşitli yollarla gasp etmiş kişiler olarak bakıp tazim göstermezler. Şiiliğin bir kısım sahabeyi güvenilmez kabul edip sadece on iki imamdan gelen hadisleri doğru, güvenilir (sahih) kabul etmesine karşılık Sünniliğin güvenilirliği tüm Sahabeye genelleştirmesi her iki grubun hadis külliyatlarında bir kısım farklılıklar bulunmasına yol açmıştır.
Eşarilik
Ebul Hasan el Eşari (873-935) tarafından kuruldu. Müslüman fakih (hukukçu) ve pek çok sünni sufinin kendisine saygı duyduğu ve kendisi de sufi olan Gazali tarafından benimsenen bir kelam okuludur. Eşari kelamı insan aklına vahyi yorumlamakta daha kısıtlı bir alan tanımakta ve inancın insan aklından çıkamayacağı vahye ihtiyaç olduğu dolayısıyla da vahyin gelmediği durumlarda insanın sorumlu olamayacağı ilkesini savunmaktadır. İnanç gibi tüm ahlaki ilkelerin kaynağı da Vahiy ile Peygamberin ve sahabilerin uygulamalarıdır.
Maturidilik
Ebu Mansur Maturidi (ö.944) tarafından kuruldu. Orta Asya`daki Türk toplulukları tarafından kabul edilinceye kadar azınlıkta kalan bir itikadi mezheptir. Türkiye`deki Selçuklu ve Osmanlı İmparatorluğunda yaşayan Türklerin büyük bir kısma Sünniliğin bu itikati mezhebine bağlıdır. ayrıca Şafi, Maliki ve Hanbeli fıkıh okulları Eşari itikadi mezhebine bağlıyken Hanefi fıkıh okulunun izdeşleri Maturidi itikadi mezhebine bağlıdırlar. Maturidilik Tanrı`nın varolduğu bilgisine akıl yürütmeyle ulaşılabileceğini savunur.