Assos Behramkale
Günümüzde Behramkale ve ya Behramköy ismi ile tanınan Assos, çanakkalenin 100 km. güneyinde olup, Ayvacıka uzaklığı 17 km.dir. Edremit Körfesi ile Lesbos Adasının (Midilli) karşısında, bir volkanın eteğinde, Andezit Kayalıkları üzerinde kurulmuş, Antik Çağların önemli bir yerleşim merkezlerindendir. Aynı zamanda bir liman kenti olmasına karşılık deniz ile yerleşim alanı arasında 200m.lik seviye farkı bulunuyordu.
Assosda yerleşmenin kesinlik kazanmaması ile birlikte Tunç Çağında (M:Ö.3000-1200) burada yaşayanların olduğunu da arkeolojik çalışmalar ortaya koymuştur. Homeros, Tirianın güneyinde leleglerin yaşadığını, bunların Troia Savaşında bölgede denizcilik ve korsanlık yaptıklarını belirtmiştir.
Assos sözcüğünün Pedasostan geldiği söylenmiştir. Ayrıca Behramın da Assosda görevli Bizans subayı olan Mahhramın değiştirilmiş biçimi olduğu da bir başka söylentidir.
İliadada Agamemnonun öldürdüğü Elastosun Satnioeisin (Tuzla Çayı) kıyısındaki Pedagosda yaşamış olduğu anlatılmaktadır. Bunun yanı sıra Troia Kralı Priamosun kayınpederi, leleg Kralı Altesde yine Satnioeis kıyısındaki Pedagosda yaşamıştır. Strabon da, kökeni Leleg olan kenti olan Pedagosun bilinmeyen nedenlerle terk edildiğini belirtmektedir.
M.Ö.VII.yüzyılda, Thrakia ve Mysialıların yerleştiği Güney Troias, Lesbos üzerinden gelen Aioller tarafından işgal edilmiştir. Bu dönemden söz eden Strabon da, Methymnalı göçmenlerin Assosa yerleştiklerini ve Assosun 20 km. doğusunda yarı barbar bir kavim olan Gargaralıların kenti Gargaraya da değinmiştir.
M.Ö.560da bütün bu yöre Lydialıların eline geçmiş, M.S.546da Batı Anadolu kentleri gibi Assosda onların satraplığına bağlanmıştır. Ancak Salamisde Perslerin yenilmesi ve İskenderin Anadoluya gelişi ile bağımsızlığına kavuşmuştur.
M.S.V.yüzyılda Atinanın güçlenmesi sonucunda Delos Deniz Birliği kurulmuştur (MÖ.478). Phokaia, Samos, Teos, Pitane, Miletos, Lesbos gibi İon ve Aiolianın güçlü kentleriyle birlikte kurucu üye olarak Assosda bu birliğe katılarak yılda 1 Talent vergi ödemeye başlamıştır.
M.Ö.412de Pers kralı Dareios ile antlaşma uyarınca Ispartalılar, onların Anadolu kıyılarında yeniden güçlenmeleri için yardım etmişlerdir. Böylece Ispartalı Nauarkhos Lysandrosun yardımı ile Persler Atina donanmasını M.Ö.407de yenmiş, bunun ardından gelen Aigos Potamos yenilgisi (M.Ö.405) ile Batı Anadolu kıyılarında yaşayanlar yeniden Perslerin egemenliğini kabul etmek zorunda kalmışlardır. M.Ö.387 yılında yapılan Antalkidas barışından hemen sonra aslen tüccar olan Eubolos kendisini Assos kralı ilan etmiş ancak, hizmetkarlarından Hermesias onu öldürerek yönetimi ele geçirmiştir.
Bythnialı olan Hermesias, Platon ile Aristotelesin öğrencisidir. Assosu ele geçirdikten sonra Aritotelesi Assosa davet etmiştir. Assosta üç yıl kalan Aristoteles ona yeniden ders vermiştir. Onun yanı sıra Xenokrates ile Platonculardan Hermesias da Assosa gelerek kenti bilimsel,kültür merkezi konumuna getirmişlerdir.
Hermesiasın bağımsızlığı M.Ö.345 yılına kadar sürmüş, davetini kabul ettiği Pers generallerinden Rhodoslu Memnon tarafından esir alınarak sorgulanmak üzere Pers başkentine göndererek çarmıha gerdirmiştir. Bu arada da onun mührünü ele geçirerek Hermesiasın ağzından Assosun yanında olan kentlere mektuplar göndermiş ve Assosu Pers kralı Artaxerxese devrettiğini bildirmiştir. Bu nedenle başta Assos olmak üzere diğer İon ve Aiol kentleri Perslerin eline geçmiştir. M.Ö.334de İskender Granikos Çayı kenarında yaptığı savaşta persleri yenerek bölgeyi onların egemenliğinden kurtarmıştır. İskenderin ölümünden sonra Assos, onun komutanları ile Seleukoslar arasında pazarlık konusu olmuştur.
Assos yöresi bir ara Troiası işgal eden galyalıların eline geçmiştir. Bergama krallığının güçlenmesi ve M.Ö.216da Arisbede yenilmeleri üzerine Galyalılar yöreden çıkarılmıştır. Bundan sonra Assos Bergama krallığı ile birleşmiş, bu durum M.Ö.133e Attalosun krallığını vasiyet yoluyla Roma İmparatorluğuna bırakmasına kadar sürmüştür.
Roma döneminde Assos büyük gelişim göstermiştir.
Assosu ziyaret eden St.Paul ve St.Lukos, kentin Hıristiyanlığı kabul etmesinde etkili olmuştur. Anadoluda Hıristiyanlığı en erken kabul eden kentler arasında Assosda yer almıştır.
Haçlı Seferleri sırasında Federik Barbarossa Çanakkale Boğazını geçtikten sonra Assos ve çevresini tahrip etmişlerdir. 4.Haçlı Seferinde de İmparator Balwinin kardeşi Hendi de Hainault kenti ele geçirmiş ve bundan sonra Assos 20 yıl Frankların yönetiminde kalmıştır.
Assos çevresinde kenti besleyecek verimli toprakların olmayışından Hayvancılık, meyva, şarap ve zeytincilik geçim kaynağı olmuştur. Bunun dışında demir ve gümüşü işlemişlerdir. Nitekim akropolün doğu yamaçlarında demir cevheri bulunmuştur. Liman hizmetleri, gümrük bir başka gelir kaynakları idi.
Assosun koruyucu tanrısı Athene idi. Onun dışında Hermes, Tykhe, Asklepios da saygı gören Olympos tanrılarındandı.
Assos sikke basımına M.Ö.VI.yüzyılın ilk yarısında başlamıştır. Çoğunlukla sikkelerin yüzünde Athena başı, diğer yüzünde grifona yer verilmiştir. Bunun yanı sıra Medusa başı, arslan başı, üzüm salkımı, kuğu tiplerine sikkeler üzerinde yer vermişlerdir.
Assosda Arkeoloji Çalışmaları:
Assosda arkeoloji çalışmaları 1881-1883 yıllarında J.T.Clarke ile F.H.Bacon başkanlığındaki bir Amerikan arkeoloji gurubunca başlanmıştır. Aradan yaklaşık yüz yıl geçtikten sonra, prof.Dr.Ümit Serdaroğlu tarafından 1980de yeniden başlanmıştır.
Assos kuzey ve güneyde kayalık, dik yamaçlı bir tepenin üzerine ve eteklerine kurulmuştur. Denizden 236 m. yüksekliğindeki tepenin çevresinde, 3200 m uzunluğunda ve 20 m. yüksekliğinde surlarla çevrilidir. Assos antik kentinin kalıntıları başta liman olmak üzere geniş bir çevreye yayılmıştır. Assos sur duvarları ile korunmuştur. İç ve dış olmak üzere iki ayrı surdan oluşan bu koruma sistemi yuvarlak ve kare kulelerle desteklenmiştir. Osmanlı döneminde de onarılan surların iki asıl, yedi de küçük kapısı bulunuyordu. Surların duvar teknikleri birbirinden farklı işçilik göstermektedir. Çok kenarlı taşlardan, parçasız ve kenetsiz olan en eski duvarlar olup, M.Ö.VI.yüzyılda yapılmıştır. Günümüze iyi durumda ulaşan surların çoğunluğu Helenistik dönemde yapılmıştır.
Athena Tapınağı:
Assos akropolünün en üst noktasında, kuzey-batı, güney-doğu yönünde yer alan Athena Tapınağı M.Ö.VI.yüzyılın ortalarında yapılmış olup, Arkaik devrin en güzel örneklerinden biridir.
Bu tapınak, Anadoluda en eski Dorik tarzdaki tapınakların başında gelir. Zeusun kızı ve 12 Olimpos Tanrısından biri olan Athena, babası Zeusun kafasından silahlı ve elinde kargası ile doğmuş bir savaş tanrıçası. El işçiliği ve el sanatlarını koruyan tanrıça olarak da biliniyor. Mitolojiye göre kadınlara dokumayı o öğretmiş. Behramkale ve çevresindeki halı ve kilim dokumacılığı, gelişmesini belki de Athenaya borçlu. Assos Athena Tapınağı, Aekaik çağda Anadoluda dor üzerine yapılmış tek örnek olması ve kabartmalı frizlerin bulunması nedeniyle büyük önem taşıyor.
İki basamaklı bir krepis üzerindeki tapınak dikdörtgen planlı olup, kısa kenarlarında altışar, uzun kenarlarında da onikişer sütunu bulunmaktadır. Sütunların oturduğu kaideler (stylobat) 30.31x14.03 ölçüsündedir. Tapınak Pronaos ve naostan (kutsal oda) meydana gelmiştir. Pronaosda ayrıca anteler arasında iki sütun yer almaktadır. Naosda tanrıça heykelinin bulunduğu kaide 1881de temizlenmiştir. Ayrıca burada döşemede, siyah-beyaz mermer parçalarından yapılmış bir mozaik ortaya çıkarılmıştır.
Tapınağın Helenistik dönemde yapılmış frizlerine dayanılarak M.Ö.525de tamamlandığı sanılmaktadır. Frizler üzerinde mitolojiden alınma Herakles ve Kentauroslarla ilgili konular işlenmiştir. Günümüzde bu kabartma friz parçalarından bir kısmı Boston Müzesinde, bir kısmı İstanbul Arkeoloji Müzelerinde, 1985de bulunan parçalar da Çanakkale Müzesindedir.
Tiyatro:
Agoranın batı kapısından aşağıya inen taş döşeli yol, tiyatroya gelmektedir. Yüzünü denize ve Midilli Adasına dönmüş olan Tiyatro, kent Merkezinin güneyinde doğal bir kaya oyuğuna inşa edilmiştir. İ.Ö II yüzyılda Agoranın yakınına kurulmuştur.Son yüzyıla dek tümüyle korunan yapı, günümüzde çok yıkıktır. Geleneksel Grek tiyatro planına uygun olarak at nalı biçiminde olduğu sanılmaktadır. Roma döneminde eski bir tiyatronun üzerine yapılmıştır. Cavea 13 oturma sırasından sonra bir diazoma ve yeniden 15 sıra vardır. Bütün bunları çevreleyen diazomadan sonra dar ve çok dik 8 oturma sırası daha bulunmaktadır. Parados duvarlarının her iki yanına beşik tonozlu birer mekan yerleştirilmiştir.
Agora:
Assosun ortasında yer almaktadır. Agoranın batısında küçük bir tapınak, doğusunda bouleterion (şehir meclis binası), güneyinde de hamam bulunmaktaydı.
Assos Agorasında 1881de yapılan araştırmalarda ele geçen yazıtlardan kente yaptığı hizmetlerden dolayı Heptaistogenesin oğulları Kallisteros ile Aristiasın Assos içerisinde mezarlarının yaptırılmıştır.
Agoranın batı girişindeki Podium üzerine, Prostyls düzeninde bir tapınak yapılmıştır. M.S.V.yüzyıldan sonra bu yapı küçük bir kiliseye çevrilmiş olup, günümüze yalnızca temelleri gelebilmiştir.
Gymnasion:
Akropolün güney eteklerinde Helenistik dönemde yapılmıştır. Burada güreş, boks, disk, cirit atma, uzun atlama ve koşu çalışmalarının yapıldığı, aynı zamanda dil bilgisi, konuşma sanatı, matematik, coğrafya, felsefe ve müzik dersleri veriliyordu.
Agora ve Stoanın yanındaki Gymnasion M.S.II.yüzyılda yapılmıştır. Batıdaki ikinci girişin döşemelerinin altında kayalara oyulmuş sarnıcı vardı. Plaistra (açık spor alanı) ve çevresini çeviren sütunların arkasında soyunma, yemek ve ders yapılan odalar sıralanmıştır. Palaistranın kuzey, güney ve batı kenarları sütunlarla, doğu kenarı da duvarla çevrilidir.
Gymnasionun kuzey portiğinde yapılan kazılarda ortaya çıkan yazıtlardan M.Ö.I.yüzyılın sonunda yeniden yapıldığı öğrenilmiştir. Ayrıca M.S.VI. yüzyılda da Bizanslılar Gymnasionun ortasına üç nefli, sekiz kenarlı bir apsisi olan kilise eklemişlerdir.
Bouleterion (Meclis Binası):
Assosun bouleterionu Agoranın yanında 20.60x21.00 m. ölçüsünde dikdörtgen planlı, ahşap çatılı tek katlı bir yapıdır. Agoraya beş kapı ile açılan bouleterionun içerisinde yapılan kazılarda dört taş sütun institu olarak bulunmuştur. Yapının oturma sıraları iyi bir durumda olmasına karşılık cephesinde dor üslubunda sütunların bulunduğu kalıntılardan anlaşılmaktadır.
Liman:
Akropolün eteklerinin denizle birleştiği yerde liman bulunmaktadır. Batı nekropolünden ayrılan taş döşenmiş yoldan buraya ulaşılır. XIX.yüzyılda yapılmış mendirek çevresinde antik mendireğin taşları görülmektedir.
Stoa:
Önü sütunlu, üstü örtülü galerilerdir . Biri Agoranın kuzeyinde, öbürü de güneyindedir. Kuzeydekinin İ.Ö. III. yüzyılın sonunda ya da II. yüzyılın başında yapıldığı sanılmaktadır. İki katlı, Dor üsluptadır. Alt katta, sütunların arası dörtgen panolarla süslenmiştir. İkinci katın duvarında, tavanı oluşturan ağaç kütüklerin yerleştiği delikler görülebilmektedir.
Aynı dönemden olan güney stoa, üç katlıydı. Orta katta 13 dükkan bulunuyordu. Alt katta ise sarnıç ve 13 hamam yer almaktaydı.
Nekropol:
Assosun iki nekropolü olduğu yapılan kazılarda ortaya çıkmıştır. Batı ve Doğu nekropolü olarak nitelendirilen bu nekropollerden ilki batı kapısına giden taş yolun iki yanında sıralanmıştır. Roma Çağında yapılan nekropoldeki mezarlar yontulmuş taş ve mermerlerin oluşturduğu bir panteon görünümündedir.M.S.II-III.yüzyıla tarihlendirilen bu mezar anıtlarının bazısı tek, bazısı da çift odalı ve üzerleri beşik tonozlarla örtülmüştür. Burada Roma çağı aile mezarlarına da rastlanılmıştır. Mezarlar üzerindeki levhalarda ölenin ismi yazılmıştır. Bunların yanı sıra küp (pithos) ve amphora tipi mezarlara da rastlanmıştır.
M.Ö.VII. yüzyıldan itibaren Roma İmparatorluğunun yıkılışına kadar bu nekropolde gömü işlemi yapılmıştır
Günümüzde Behramkale ve ya Behramköy ismi ile tanınan Assos, çanakkalenin 100 km. güneyinde olup, Ayvacıka uzaklığı 17 km.dir. Edremit Körfesi ile Lesbos Adasının (Midilli) karşısında, bir volkanın eteğinde, Andezit Kayalıkları üzerinde kurulmuş, Antik Çağların önemli bir yerleşim merkezlerindendir. Aynı zamanda bir liman kenti olmasına karşılık deniz ile yerleşim alanı arasında 200m.lik seviye farkı bulunuyordu.
Assosda yerleşmenin kesinlik kazanmaması ile birlikte Tunç Çağında (M:Ö.3000-1200) burada yaşayanların olduğunu da arkeolojik çalışmalar ortaya koymuştur. Homeros, Tirianın güneyinde leleglerin yaşadığını, bunların Troia Savaşında bölgede denizcilik ve korsanlık yaptıklarını belirtmiştir.
Assos sözcüğünün Pedasostan geldiği söylenmiştir. Ayrıca Behramın da Assosda görevli Bizans subayı olan Mahhramın değiştirilmiş biçimi olduğu da bir başka söylentidir.
İliadada Agamemnonun öldürdüğü Elastosun Satnioeisin (Tuzla Çayı) kıyısındaki Pedagosda yaşamış olduğu anlatılmaktadır. Bunun yanı sıra Troia Kralı Priamosun kayınpederi, leleg Kralı Altesde yine Satnioeis kıyısındaki Pedagosda yaşamıştır. Strabon da, kökeni Leleg olan kenti olan Pedagosun bilinmeyen nedenlerle terk edildiğini belirtmektedir.
M.Ö.VII.yüzyılda, Thrakia ve Mysialıların yerleştiği Güney Troias, Lesbos üzerinden gelen Aioller tarafından işgal edilmiştir. Bu dönemden söz eden Strabon da, Methymnalı göçmenlerin Assosa yerleştiklerini ve Assosun 20 km. doğusunda yarı barbar bir kavim olan Gargaralıların kenti Gargaraya da değinmiştir.
M.Ö.560da bütün bu yöre Lydialıların eline geçmiş, M.S.546da Batı Anadolu kentleri gibi Assosda onların satraplığına bağlanmıştır. Ancak Salamisde Perslerin yenilmesi ve İskenderin Anadoluya gelişi ile bağımsızlığına kavuşmuştur.
M.S.V.yüzyılda Atinanın güçlenmesi sonucunda Delos Deniz Birliği kurulmuştur (MÖ.478). Phokaia, Samos, Teos, Pitane, Miletos, Lesbos gibi İon ve Aiolianın güçlü kentleriyle birlikte kurucu üye olarak Assosda bu birliğe katılarak yılda 1 Talent vergi ödemeye başlamıştır.
M.Ö.412de Pers kralı Dareios ile antlaşma uyarınca Ispartalılar, onların Anadolu kıyılarında yeniden güçlenmeleri için yardım etmişlerdir. Böylece Ispartalı Nauarkhos Lysandrosun yardımı ile Persler Atina donanmasını M.Ö.407de yenmiş, bunun ardından gelen Aigos Potamos yenilgisi (M.Ö.405) ile Batı Anadolu kıyılarında yaşayanlar yeniden Perslerin egemenliğini kabul etmek zorunda kalmışlardır. M.Ö.387 yılında yapılan Antalkidas barışından hemen sonra aslen tüccar olan Eubolos kendisini Assos kralı ilan etmiş ancak, hizmetkarlarından Hermesias onu öldürerek yönetimi ele geçirmiştir.
Bythnialı olan Hermesias, Platon ile Aristotelesin öğrencisidir. Assosu ele geçirdikten sonra Aritotelesi Assosa davet etmiştir. Assosta üç yıl kalan Aristoteles ona yeniden ders vermiştir. Onun yanı sıra Xenokrates ile Platonculardan Hermesias da Assosa gelerek kenti bilimsel,kültür merkezi konumuna getirmişlerdir.
Hermesiasın bağımsızlığı M.Ö.345 yılına kadar sürmüş, davetini kabul ettiği Pers generallerinden Rhodoslu Memnon tarafından esir alınarak sorgulanmak üzere Pers başkentine göndererek çarmıha gerdirmiştir. Bu arada da onun mührünü ele geçirerek Hermesiasın ağzından Assosun yanında olan kentlere mektuplar göndermiş ve Assosu Pers kralı Artaxerxese devrettiğini bildirmiştir. Bu nedenle başta Assos olmak üzere diğer İon ve Aiol kentleri Perslerin eline geçmiştir. M.Ö.334de İskender Granikos Çayı kenarında yaptığı savaşta persleri yenerek bölgeyi onların egemenliğinden kurtarmıştır. İskenderin ölümünden sonra Assos, onun komutanları ile Seleukoslar arasında pazarlık konusu olmuştur.
Assos yöresi bir ara Troiası işgal eden galyalıların eline geçmiştir. Bergama krallığının güçlenmesi ve M.Ö.216da Arisbede yenilmeleri üzerine Galyalılar yöreden çıkarılmıştır. Bundan sonra Assos Bergama krallığı ile birleşmiş, bu durum M.Ö.133e Attalosun krallığını vasiyet yoluyla Roma İmparatorluğuna bırakmasına kadar sürmüştür.
Roma döneminde Assos büyük gelişim göstermiştir.
Assosu ziyaret eden St.Paul ve St.Lukos, kentin Hıristiyanlığı kabul etmesinde etkili olmuştur. Anadoluda Hıristiyanlığı en erken kabul eden kentler arasında Assosda yer almıştır.
Haçlı Seferleri sırasında Federik Barbarossa Çanakkale Boğazını geçtikten sonra Assos ve çevresini tahrip etmişlerdir. 4.Haçlı Seferinde de İmparator Balwinin kardeşi Hendi de Hainault kenti ele geçirmiş ve bundan sonra Assos 20 yıl Frankların yönetiminde kalmıştır.
Assos çevresinde kenti besleyecek verimli toprakların olmayışından Hayvancılık, meyva, şarap ve zeytincilik geçim kaynağı olmuştur. Bunun dışında demir ve gümüşü işlemişlerdir. Nitekim akropolün doğu yamaçlarında demir cevheri bulunmuştur. Liman hizmetleri, gümrük bir başka gelir kaynakları idi.
Assosun koruyucu tanrısı Athene idi. Onun dışında Hermes, Tykhe, Asklepios da saygı gören Olympos tanrılarındandı.
Assos sikke basımına M.Ö.VI.yüzyılın ilk yarısında başlamıştır. Çoğunlukla sikkelerin yüzünde Athena başı, diğer yüzünde grifona yer verilmiştir. Bunun yanı sıra Medusa başı, arslan başı, üzüm salkımı, kuğu tiplerine sikkeler üzerinde yer vermişlerdir.
Assosda Arkeoloji Çalışmaları:
Assosda arkeoloji çalışmaları 1881-1883 yıllarında J.T.Clarke ile F.H.Bacon başkanlığındaki bir Amerikan arkeoloji gurubunca başlanmıştır. Aradan yaklaşık yüz yıl geçtikten sonra, prof.Dr.Ümit Serdaroğlu tarafından 1980de yeniden başlanmıştır.
Assos kuzey ve güneyde kayalık, dik yamaçlı bir tepenin üzerine ve eteklerine kurulmuştur. Denizden 236 m. yüksekliğindeki tepenin çevresinde, 3200 m uzunluğunda ve 20 m. yüksekliğinde surlarla çevrilidir. Assos antik kentinin kalıntıları başta liman olmak üzere geniş bir çevreye yayılmıştır. Assos sur duvarları ile korunmuştur. İç ve dış olmak üzere iki ayrı surdan oluşan bu koruma sistemi yuvarlak ve kare kulelerle desteklenmiştir. Osmanlı döneminde de onarılan surların iki asıl, yedi de küçük kapısı bulunuyordu. Surların duvar teknikleri birbirinden farklı işçilik göstermektedir. Çok kenarlı taşlardan, parçasız ve kenetsiz olan en eski duvarlar olup, M.Ö.VI.yüzyılda yapılmıştır. Günümüze iyi durumda ulaşan surların çoğunluğu Helenistik dönemde yapılmıştır.
Athena Tapınağı:
Assos akropolünün en üst noktasında, kuzey-batı, güney-doğu yönünde yer alan Athena Tapınağı M.Ö.VI.yüzyılın ortalarında yapılmış olup, Arkaik devrin en güzel örneklerinden biridir.
Bu tapınak, Anadoluda en eski Dorik tarzdaki tapınakların başında gelir. Zeusun kızı ve 12 Olimpos Tanrısından biri olan Athena, babası Zeusun kafasından silahlı ve elinde kargası ile doğmuş bir savaş tanrıçası. El işçiliği ve el sanatlarını koruyan tanrıça olarak da biliniyor. Mitolojiye göre kadınlara dokumayı o öğretmiş. Behramkale ve çevresindeki halı ve kilim dokumacılığı, gelişmesini belki de Athenaya borçlu. Assos Athena Tapınağı, Aekaik çağda Anadoluda dor üzerine yapılmış tek örnek olması ve kabartmalı frizlerin bulunması nedeniyle büyük önem taşıyor.
İki basamaklı bir krepis üzerindeki tapınak dikdörtgen planlı olup, kısa kenarlarında altışar, uzun kenarlarında da onikişer sütunu bulunmaktadır. Sütunların oturduğu kaideler (stylobat) 30.31x14.03 ölçüsündedir. Tapınak Pronaos ve naostan (kutsal oda) meydana gelmiştir. Pronaosda ayrıca anteler arasında iki sütun yer almaktadır. Naosda tanrıça heykelinin bulunduğu kaide 1881de temizlenmiştir. Ayrıca burada döşemede, siyah-beyaz mermer parçalarından yapılmış bir mozaik ortaya çıkarılmıştır.
Tapınağın Helenistik dönemde yapılmış frizlerine dayanılarak M.Ö.525de tamamlandığı sanılmaktadır. Frizler üzerinde mitolojiden alınma Herakles ve Kentauroslarla ilgili konular işlenmiştir. Günümüzde bu kabartma friz parçalarından bir kısmı Boston Müzesinde, bir kısmı İstanbul Arkeoloji Müzelerinde, 1985de bulunan parçalar da Çanakkale Müzesindedir.
Tiyatro:
Agoranın batı kapısından aşağıya inen taş döşeli yol, tiyatroya gelmektedir. Yüzünü denize ve Midilli Adasına dönmüş olan Tiyatro, kent Merkezinin güneyinde doğal bir kaya oyuğuna inşa edilmiştir. İ.Ö II yüzyılda Agoranın yakınına kurulmuştur.Son yüzyıla dek tümüyle korunan yapı, günümüzde çok yıkıktır. Geleneksel Grek tiyatro planına uygun olarak at nalı biçiminde olduğu sanılmaktadır. Roma döneminde eski bir tiyatronun üzerine yapılmıştır. Cavea 13 oturma sırasından sonra bir diazoma ve yeniden 15 sıra vardır. Bütün bunları çevreleyen diazomadan sonra dar ve çok dik 8 oturma sırası daha bulunmaktadır. Parados duvarlarının her iki yanına beşik tonozlu birer mekan yerleştirilmiştir.
Agora:
Assosun ortasında yer almaktadır. Agoranın batısında küçük bir tapınak, doğusunda bouleterion (şehir meclis binası), güneyinde de hamam bulunmaktaydı.
Assos Agorasında 1881de yapılan araştırmalarda ele geçen yazıtlardan kente yaptığı hizmetlerden dolayı Heptaistogenesin oğulları Kallisteros ile Aristiasın Assos içerisinde mezarlarının yaptırılmıştır.
Agoranın batı girişindeki Podium üzerine, Prostyls düzeninde bir tapınak yapılmıştır. M.S.V.yüzyıldan sonra bu yapı küçük bir kiliseye çevrilmiş olup, günümüze yalnızca temelleri gelebilmiştir.
Gymnasion:
Akropolün güney eteklerinde Helenistik dönemde yapılmıştır. Burada güreş, boks, disk, cirit atma, uzun atlama ve koşu çalışmalarının yapıldığı, aynı zamanda dil bilgisi, konuşma sanatı, matematik, coğrafya, felsefe ve müzik dersleri veriliyordu.
Agora ve Stoanın yanındaki Gymnasion M.S.II.yüzyılda yapılmıştır. Batıdaki ikinci girişin döşemelerinin altında kayalara oyulmuş sarnıcı vardı. Plaistra (açık spor alanı) ve çevresini çeviren sütunların arkasında soyunma, yemek ve ders yapılan odalar sıralanmıştır. Palaistranın kuzey, güney ve batı kenarları sütunlarla, doğu kenarı da duvarla çevrilidir.
Gymnasionun kuzey portiğinde yapılan kazılarda ortaya çıkan yazıtlardan M.Ö.I.yüzyılın sonunda yeniden yapıldığı öğrenilmiştir. Ayrıca M.S.VI. yüzyılda da Bizanslılar Gymnasionun ortasına üç nefli, sekiz kenarlı bir apsisi olan kilise eklemişlerdir.
Bouleterion (Meclis Binası):
Assosun bouleterionu Agoranın yanında 20.60x21.00 m. ölçüsünde dikdörtgen planlı, ahşap çatılı tek katlı bir yapıdır. Agoraya beş kapı ile açılan bouleterionun içerisinde yapılan kazılarda dört taş sütun institu olarak bulunmuştur. Yapının oturma sıraları iyi bir durumda olmasına karşılık cephesinde dor üslubunda sütunların bulunduğu kalıntılardan anlaşılmaktadır.
Liman:
Akropolün eteklerinin denizle birleştiği yerde liman bulunmaktadır. Batı nekropolünden ayrılan taş döşenmiş yoldan buraya ulaşılır. XIX.yüzyılda yapılmış mendirek çevresinde antik mendireğin taşları görülmektedir.
Stoa:
Önü sütunlu, üstü örtülü galerilerdir . Biri Agoranın kuzeyinde, öbürü de güneyindedir. Kuzeydekinin İ.Ö. III. yüzyılın sonunda ya da II. yüzyılın başında yapıldığı sanılmaktadır. İki katlı, Dor üsluptadır. Alt katta, sütunların arası dörtgen panolarla süslenmiştir. İkinci katın duvarında, tavanı oluşturan ağaç kütüklerin yerleştiği delikler görülebilmektedir.
Aynı dönemden olan güney stoa, üç katlıydı. Orta katta 13 dükkan bulunuyordu. Alt katta ise sarnıç ve 13 hamam yer almaktaydı.
Nekropol:
Assosun iki nekropolü olduğu yapılan kazılarda ortaya çıkmıştır. Batı ve Doğu nekropolü olarak nitelendirilen bu nekropollerden ilki batı kapısına giden taş yolun iki yanında sıralanmıştır. Roma Çağında yapılan nekropoldeki mezarlar yontulmuş taş ve mermerlerin oluşturduğu bir panteon görünümündedir.M.S.II-III.yüzyıla tarihlendirilen bu mezar anıtlarının bazısı tek, bazısı da çift odalı ve üzerleri beşik tonozlarla örtülmüştür. Burada Roma çağı aile mezarlarına da rastlanılmıştır. Mezarlar üzerindeki levhalarda ölenin ismi yazılmıştır. Bunların yanı sıra küp (pithos) ve amphora tipi mezarlara da rastlanmıştır.
M.Ö.VII. yüzyıldan itibaren Roma İmparatorluğunun yıkılışına kadar bu nekropolde gömü işlemi yapılmıştır