Brezilya Fıstığı Etkisi Nedir?

İçinde kuruyemiş bulunan bir kavanozu çalkaladığınızda büyük kuruyemişlerin kavanozun üst kısmında toplandığını, küçük olanların ise kavanozun alt tarafına doğru hareket ettiğini gözlemlemişsinizdir. Brezilya fıstığı etkisi olarak adlandırılan bu olgu ilk bakışta mantıksız gelebilir, çünkü daha büyük dolayısıyla daha ağır parçacıkların aşağı doğru hareket etmesi gerektiğini düşünebilirsiniz. Bu durumun ortaya çıkmasına farklı mekanizmaların sebep olabileceği düşünülüyor.

Çalkalama sırasında parçacıklar hareket ederken küçük parçacıklar büyük parçacıkların arasındaki boşluklardan aşağı doğru hareket edebiliyor. Yani büyük parçacıklar arasındaki boşluklar bir süzgeç gibi işlev görüyor ve bu boşluklardan geçebilecek kadar küçük olan parçacıklar çalkalama sırasında kabın alt kısmına doğru hareket edebiliyor. Kabın alt tarafı küçük parçacıklar tarafından dolduruldukça büyük olanların girebileceği boşluk kalmadığından, bu parçacıklar bir anlamda kabın üst bölümünde hapsoluyor.

Diğer bir görüşe göre çalkalama sırasında parçacıklar kabın merkezinden yukarı doğru çıkıp ardından kenarlardan aşağı doğru inerek bir döngü şeklinde hareket ediyor. Ancak parçacıkların kabın kenarlarından aşağı doğru hareket ettiği kısmın genişliği hayli dar. Çalkalama sırasında farklı büyüklüklerdeki parçacıklar kabın merkezinden yukarı doğru hareket ediyor. Ancak kabın üst kısmına ulaşan parçacıklardan büyük olanlar, parçacıkların aşağı doğru hareket ettiği kenar hattı çok dar olduğu için, döngüye dâhil olup tekrar kabın alt kısımlarına doğru hareket edemiyor ve üst bölümde toplanıyor. Yapılan deneyler bu durumun çoğunlukla kap kesintisiz olarak değil de belirli aralıklarla çalkalandığında ortaya çıktığını gösteriyor.

Büyüklüklerinin yanı sıra yoğunluklarının ve sürtünme kuvvetinin de parçacıkların hareketi üzerinde etkili olduğu düşünülüyor.