Osmanlı-Türk anayasa tarihindeki metinlerinin arkasında hep, destekçi ya da bir fiil yaptırıcısı olarak askerler yer aldı. Anayasalar genellikle silahların gölgesinde, kapalı kapılar ardında yapıldı. Bu kez hedef, en geniş katılım ve mutabakatla anayasa yapmak.
Cumhurbaşkanlığı seçiminde yaşanan 367 zorlaması ve AK Parti'ye kapatma davası gibi krizlere, halktan yükselen talepler eklendi. Halk artık kendisinin fikrinin de alındığı, topluma dar gelmeyen, devleti değil bireyi koruyacak bir anayasa istiyordu. Bu istek o kadar güçlü bir kamuoyu baskısına dönüştü ki seçimden sonra ilk iş yeni anayasa için komisyon kurmak oldu. Aradan geçen 1,5 yıl ve yaşanan birçok krize karşın, kamuoyu baskısı nedeniyle partiler masadan kalkamadı.
EŞİT KATILIM, ORTAK KARAR
2011 yılının Ekim ayında Meclis'te temsil edilen 4 partinin 3'er üye vermesiyle oluşan 12 kişilik "Anayasa Uzlaşma Komisyonu" kuruldu. TBMM Başkanı Cemil Çiçek, komisyonun başkanı (oy kullanma hakkı bulunmuyor) oldu. Önce çalışma yöntemleri belirlendi. Komisyonun nasıl çalışacağı, kararları nasıl alacağı, yeni anayasanın bölümleri 15 maddelik yöntem metninde tek tek yer aldı. Eşit temsil ile kurulan komisyonun oy birliği yani mutabakatla maddeleri kabul etmesi kararlaştırıldı.
ÖNCE HALKA SORULDU
Komisyonun çalışmaları 4 aşamadan oluştu. Bu aşamalar şöyle sıralandı:
* BİRİNCİ AŞAMA: Katılım, veri toplama ve değerlendirme.
* İKİNCİ AŞAMA: İlkelerin belirlenmesi ve metin oluşturma. (Şu anda bu süreç devam ediyor)
* ÜÇÜNCÜ AŞAMA: Metnin kamuoyuna sunulması ve kamuoyunca tartışılması.
* DÖRDÜNCÜ AŞAMA: Kamuoyunda beliren görüşlere göre taslağın gözden geçirilerek anayasa kanun teklifi haline getirilmesi. Birinci aşamada, diğer anayasa yapım süreçlerinden farklı olarak önce halka "ne istiyorsunuz" diye soruldu. Vatandaşlar, sivil toplum örgütleri, kamu kurumları, meslek kuruluşları, dernekler, vakıflar kısaca Türkiye'de yaşayan ve isteyen herkes yeni anayasaya ilişkin önerilerini Meclis'e iletme şansı yakaladı. Görüş alma süreci 2012'nin Nisan ayı sonuna kadar devam etti.
9 AYLIK YAZIM MARATONU
2012 yılının Mayıs ayı başında Uzlaşma Komisyonu, yeni anayasanın yazım çalışmalarına başladı. Yazım çalışmalarının 2012 sonunda bitirilmesi hedefleniyordu ancak bu hedefe ulaşılamadı. Çiçek, liderlere gitti ve komisyona "makul" bir süre daha verildi. Makul sürenin mart sonu olacağı görüşü hakim. Komisyon şimdi haftanın 5 günü mesai yaparak, yeni anayasayı yetiştirmeye
YENİ ANAYASANIN MİMARLARI
Önümüzdeki ay sonuna kadar uzlaşma sağlanırsa yeni anayasanın mimarı olacak Anayasa Uzlaşma Komisyonu'nun 12 üyesi şöyle:
* AK PARTİ: Mehmet Ali Şahin (Karabük), Mustafa Şentop (İstanbul), Ahmet İyimaya (Ankara)
* CHP: Atilla Kart (Konya), Süheyl Batum (Eskişehir), Rıza Türmen (İzmir)
* MHP: Faruk Bal (Konya), Oktay Öztürk (Erzurum), Tunca Toskay (Antalya)
* BDP: Ayla Akad (Batman), Sırrı Süreyya Önder (İstanbul), Altan Tan (Diyarbakır).
BÜTÜN KESİMLER FİKİRLERİNİ ULAŞTIRDI
Çalışmanın birinci aşamasında adeta Türkiye'de çalınmadık kapı bırakılmadı. Meclis, 165 üniversite, 78 il barosu, 60 siyasi parti, 18 belediye birliği, 17 kamu kurumu niteliğindeki meslek kuruluşu, 7 yüksek mahkeme, 7 kamu görevlileri sendikaları üst kuruluşu, 6 muhtarlar birliği dernekleri, 4 işçi ve işveren sendikaları üst kuruluşu, RTÜK, Vilayetler Hizmet Birliği ve Başbakanlık İnsan Hakları Başkanlığı'na posta yoluyla mektup gönderip, yeni anayasa görüşlerini iletmelerini istedi. 14 bin 538 dernek, 4 binden fazla vakıf, bin 700 yerel ve ulusal radyo ve 197 yerel televizyona ise e-posta yolu yazı gönderildi, görüşleri talep edildi.
66 BİN GÖRÜŞ BİLDİRİLDİ
Meclis'in yeni anayasa için açtığı internet sitesi üzerinden 66 bin 15 kişi tarafından görüş bildirildi. Bin 872 kişi veya kuruluş e-posta ile görüş iletti. Bunlardın 221'i vakıf, dernek, platform gibi çeşitli sivil toplum kuruluşları oldu. Posta yoluyla komisyona bin 50 kişi veya kuruluştan görüş geldi. Bu görüşler yaklaşık 18 bin 350 sayfayı buldu. Meclis anayasa alt komisyonlarına gelip, sözlü olarak görüşlerini ileten 160 kuruluşun toplantı tutanakları ise 2 bin 100 sayfa tuttu.
BÖLGE TOPLANTILARI
Anayasa Platformu tarafından Ankara, Konya, Edirne, Diyarbakır, İzmir, Antalya, Samsun, Bursa, Trabzon, Gaziantep, Erzurum ve İstanbul'da gerçekleştirilen "Türkiye Konuşuyor" bölge toplantıları düzenlendi, binlerce vatandaş buralarda kurulan masalarda yeni anayasaya ilişkin görüşlerini paylaştı.
200 YIL DEVAM EDEN ARAYIŞ
* SENEDİ İTTİFAK: Osmanlı-Türk tarihinin anayasal hareketleri 1800'lü yılların ilk yarısında başladı. Bu konudaki ilk belge ise 1808 yılında imzalanan Senedi İttifak oldu.
* TANZİMAT FERMANI: Osmanlı döneminin ikinci önemli belgesi 1839 tarihli Tanzimat Fermanı veya diğer adıyla Gülhane Hattı Hümayunu. Meclisi Ahkamı Adliye isimli bir kurulun oluşturulması da belge ile karar altına alındı. Sultan Abdülmecit Han, çıkacak yasalara uyacağını kabul etti.
* İKİ FERMAN: 1845 tarihli Hattı Hümayun, 1856'da çıkarılan Islahat Fermanı da yine bir takım yasal düzenlemelerle imparatorluğun sorunlarına çözüm arayan önemli birer belgedir. Anayasaların hazırlanış şekillerinden biri olan ve "ferman usulü" denen bu yöntemle hazırlanan bütün bu fermanlar, Türkiye'nin anayasal gelişmesi içerisinde önemli dönüm noktaları oldu.
* KANUNİ ESASİ: Osmanlı-Türk tarihinin ilk anayasası 1876 tarihli Kanuni Esasi'dir. Düzenleme ile Padişah 2. Abdülhamit, yetkilerini Meclis ile paylaşmak zorunda kaldı. Meclisi Umumi ve Heyeti Ayan isimlerinde ikili Meclis yapısı oluşturuldu. Türkiye, ikili Meclis'i daha sonra da 1961 Anayasası ile tekrar denedi.
* 1921 ve 1924 ANASAYALARI 23 Nisan 1920'de kurulan TBMM, 20 Ocak 1921 yılında 24 maddelik bir anayasa yaptı. Anayasa sadece olağanüstü dönemin koşulları ile ilgili düzenlemeler getirdi. Yargı ve özgürlükler başta olmak üzere bir çok konu anayasada yer bulmadı. Cumhuriyetin kurulmasının ardından 24 Nisan 1924 tarihinde yeni anayasa kabul edildi. 1924 Anayasası, 1960 darbesine kadar yürürlükte kaldı.
* 1961 ve 1982 ANASAYALARI: Türkiye'nin çok partili hayata geçmesi ile birlikte arka arkaya darbe ve müdahaleler geldi. Ülkenin anayasaları da bu askeri dönemlerde, belirlenen kişilerden oluşan kurullar tarafından yapıldı. 1961 Anayasası, 1980 askeri darbesi ile tarihe karıştı. Danışma Meclisi tarafından hazırlanan 1982 Anayasası, referandumla kabul edilmesinin ardından 09 Kasım 1982 tarihli Resmi Gazete'de yayımlanarak, yürürlüğe girdi.