Velîlerin önde gelenlerinden. İsmi Şâh Kubâd Şirvânîdir. Mevlânâ Şâh Kubâd da denir. Hazar Denizinin batı sâhilindeki Şirvanda doğdu. Doğum târihi bilinmemektedir. 1543 (H.950) târihinde Şirvanda vefât etti. Hocasının türbesi yanına defnedildi.
Şâh Kubâd Şirvânî, Şirvan Sultanı Kara Halilin akrabâsı idi. Sultan ona beylik verdi. Bir müddet idârecilik yaptıktan sonra Allahü teâlânın lütuf ve ihsânı ile dünyâ malını ve makâmını terk edip, kendini Allahü teâlânın yoluna adadı. Önce Muhammed Rukiyyenin sohbetlerine devâm etti. Sonra da evliyânın büyüklerinden Dede Ömer Rûşenînin talebesi oldu. Kendisinden yüksek mânevî ilimleri öğrenip icâzet aldı.
Şâh Kubâd hazretleri ümmî idi. Fakat Allahü teâlânın lütuf ve ihsânına kavuşarak, Levh-i mahfûz ona gösterildi. Pekçok âlim, müşkillerini ona gelip sorardı. Zîrâ o, Allahü teâlânın ihsânı ile âlim olmuştu. Yanına gelen büyük âlimler onu görünce, kendilerini deryâda bir damla su gibi görürlerdi. Mevlânâ Şâh Kubâdın bütün evlâdı ve torunları âlim, fâzıl ve sâlih birer zât oldu. Beydâvî Tefsîrine hâşiye yazan Allâme Sadrüddînzâde onun torunlarındandır.
Şâh Kubâd hazretleri ümmî olduğu hâlde, ibâdet ile alâkalı meseleleri çok iyi bilirdi. Âlimlere hatâlarını söylerdi. Ben bir ümmî kişiyim. Fakat bu meseleyi şöyle bilirim. diyerek, o âlimin hatâsını dolaylı yoldan söylerdi. Yanına gelen birçok büyük âlim, onun büyüklüğünü kabûl ederek yanından ayrılırdı.
Abdülmecîd Efendi isminde müftülükten ayrılmış ve halktan uzlet edip uzaklaşmış bir zât vardı. Dağlarda dolaşır, nice hârikalar gösterirdi. Herkes onu büyük bilir ve îtibâr gösterirdi. Lâkin Abdülmecîd bir büyük zâta tâbi olmamıştı. Şâh Kubâd hazretleri için de iyi konuşmaz; O ümmî, okuma yazması olmayan biridir. Nasıl insanlara rehberlik yapabilir? Doğru yolu nasıl gösterebilir? derdi. Şâh Kubâda, Abdülmecîd Efendinin hârikalar gösterdiğinden bahsedilince; Keşf ve kerâmet, hârikâlar riyâzetler yâni nefsin istemediklerini yapmakla hâsıl olur. Kişiye lâzım olan mârifetullaha, Allahü teâlâyı tanımaya kavuşmaktır. Mârifetullah ise, bir Allah adamını, yetişmiş ve yetiştirebilen bir rehberi tanımakla olur. Şimdi Abdülmecîdi irşâd edelim. buyurdu. Sonra Abdülmecîd Efendinin kaldığı dağdaki mağarasına vardılar. Onu bulup sohbet ettiler. Bu sırada Abdülmecîd Efendi kerâmet göstermek istedi. Lâkin muvaffak olamadı. Bu esnâda Şâh Kubâd onun kulağına eğilip; Yâ Allah! dedi. Bunun üzerine Abdülmecîd Efendiyi bir hal kapladı. Kendinden geçip yere düştü. Şâh Kubâd da talebeleri ile berâber dergâha döndü. Abdülmecîd Efendi, uzun müddet o halde kaldıktan sonra kendine geldi. Şâh Kubâd hazretlerinin gittiğini görünce, kalkıp doğru şeyhin evine gelip kapısını çaldı. Şâh Kubâd, kimdir, dediğinde; Molla Abdülmecîddir. cevâbını verdi. Şâh Kubâd; Burası medrese değildir. Sen müftî bir adamsın. Biz ise ümmî bir kişiyiz. dedi ve kapıyı açmadı. Bir müddet geçtikten sonra Molla Abdülmecîd kapıya yine vurdu. Şâh Kubâd içerden yine, kimsin, dedi. Molla Abdülmecîd bu defâ da; Şeyh Abdülmecîd. cevâbını verdi. O zaman Şâh Kubâd içerden kendisine; Bize şeyh lâzım değildir. Siz dergâhlara gidin. dedi. Şeyh Abdülmecîd çâresiz kalıp artık kapıyı vurmadan beklemeye başladı. Biraz sonra Şâh Kubâd kapıyı açtı. Şeyh Abdülmecîdi içeri alıp, kendisini kabûl etti. Şeyh Abdülmecîd bir müddet Şâh Kubâdın yanında yetişip icâzet aldı.
Bir gün Molla İvaz, ahırdaki hayvanların yanına gidip, bir buzağının ipini çözüp kendi boynuna taktı. Orada bulunan hayvanların arasına katıldı. Bu hâli görenler, durumu Mevlânâ Şâh Kubâda bildirdiler. O da; Kendi eli ile böyle yaptı ise ne kadar güzel; Allahü teâlâ için tevâzu edeni, Allahü teâlâ yükseltir. buyurmuşlardır dedi.
Yine bir gün Molla İvaz, mânevî perdeler açılınca aşka gelip, kendi nefsine; Ey kâbiliyetsiz İvaz! Senin yerin hayvanlar ahırıdır. Hâlâ insan olmadın dedikten sonra, ikinci defâ bir hayvanın yularını başına geçirdi. Onun bu hâlini tekrar Mevlânâ Şâh Kubâda bildirdiler. O da hemen gelip, onun boynundaki yuları çıkardı. Ona sarılıp; Ey Molla İvaz! Bizi yaktın, yeter artık. dedi. O anda Molla İvaz, Allahü teâlânın birçok lütuf ve ihsânlarına kavuştu. Sonra Mevlânâ Şâh Kubâd ona hilâfet vererek, talebe yetiştirmesi için tekrar dergâhına gönderdi.
İranda o zamanlar hüküm süren Şâh İsmâil, Ehl-i sünnet âlimlerine ve tasavvuf büyüklerine çeşitli eziyetler yapıyor ve onları öldürüyordu. Birçok Ehl-i sünnet âlimi İrandan Anadoluya hicret etti. Mevlânâ Şâh Kubâd ise, Allahü teâlâya tevekkül ederek, bulunduğu yerden ayrılmadı. Onu sevenler, İrandan ayrılması için ne kadar ısrâr ettiyseler de, orada kaldı. Şâh İsmâilin askerleri onu öldürmek için Şirvâna geldilerse de, Allahü teâlânın izni ile Şirvâna girdikleri anda, kimisi kör, kimisi kötürüm oldu. Mevlânâ Şâh Kubâda hiçbir kötülük yapamadılar. Mevlânâ Şâh Kubâd hazretleri sâyesinde, Ehl-i sünnet olan birçok kimse belâ ve musîbetten kurtuldu.
1) Hediyyet-ül-İhvân; Süleymâniye Kütüphânesi Hacı Mahmûd Kısmı, No: 4587
2) Lemezât, Süleymâniye Kütüphânesi, Hacı Mahmûd Kısmı, No: 4546
3) İslâm Âlimleri Ansiklopedisi ; c.14, s.204
Şâh Kubâd Şirvânî, Şirvan Sultanı Kara Halilin akrabâsı idi. Sultan ona beylik verdi. Bir müddet idârecilik yaptıktan sonra Allahü teâlânın lütuf ve ihsânı ile dünyâ malını ve makâmını terk edip, kendini Allahü teâlânın yoluna adadı. Önce Muhammed Rukiyyenin sohbetlerine devâm etti. Sonra da evliyânın büyüklerinden Dede Ömer Rûşenînin talebesi oldu. Kendisinden yüksek mânevî ilimleri öğrenip icâzet aldı.
Şâh Kubâd hazretleri ümmî idi. Fakat Allahü teâlânın lütuf ve ihsânına kavuşarak, Levh-i mahfûz ona gösterildi. Pekçok âlim, müşkillerini ona gelip sorardı. Zîrâ o, Allahü teâlânın ihsânı ile âlim olmuştu. Yanına gelen büyük âlimler onu görünce, kendilerini deryâda bir damla su gibi görürlerdi. Mevlânâ Şâh Kubâdın bütün evlâdı ve torunları âlim, fâzıl ve sâlih birer zât oldu. Beydâvî Tefsîrine hâşiye yazan Allâme Sadrüddînzâde onun torunlarındandır.
Şâh Kubâd hazretleri ümmî olduğu hâlde, ibâdet ile alâkalı meseleleri çok iyi bilirdi. Âlimlere hatâlarını söylerdi. Ben bir ümmî kişiyim. Fakat bu meseleyi şöyle bilirim. diyerek, o âlimin hatâsını dolaylı yoldan söylerdi. Yanına gelen birçok büyük âlim, onun büyüklüğünü kabûl ederek yanından ayrılırdı.
Abdülmecîd Efendi isminde müftülükten ayrılmış ve halktan uzlet edip uzaklaşmış bir zât vardı. Dağlarda dolaşır, nice hârikalar gösterirdi. Herkes onu büyük bilir ve îtibâr gösterirdi. Lâkin Abdülmecîd bir büyük zâta tâbi olmamıştı. Şâh Kubâd hazretleri için de iyi konuşmaz; O ümmî, okuma yazması olmayan biridir. Nasıl insanlara rehberlik yapabilir? Doğru yolu nasıl gösterebilir? derdi. Şâh Kubâda, Abdülmecîd Efendinin hârikalar gösterdiğinden bahsedilince; Keşf ve kerâmet, hârikâlar riyâzetler yâni nefsin istemediklerini yapmakla hâsıl olur. Kişiye lâzım olan mârifetullaha, Allahü teâlâyı tanımaya kavuşmaktır. Mârifetullah ise, bir Allah adamını, yetişmiş ve yetiştirebilen bir rehberi tanımakla olur. Şimdi Abdülmecîdi irşâd edelim. buyurdu. Sonra Abdülmecîd Efendinin kaldığı dağdaki mağarasına vardılar. Onu bulup sohbet ettiler. Bu sırada Abdülmecîd Efendi kerâmet göstermek istedi. Lâkin muvaffak olamadı. Bu esnâda Şâh Kubâd onun kulağına eğilip; Yâ Allah! dedi. Bunun üzerine Abdülmecîd Efendiyi bir hal kapladı. Kendinden geçip yere düştü. Şâh Kubâd da talebeleri ile berâber dergâha döndü. Abdülmecîd Efendi, uzun müddet o halde kaldıktan sonra kendine geldi. Şâh Kubâd hazretlerinin gittiğini görünce, kalkıp doğru şeyhin evine gelip kapısını çaldı. Şâh Kubâd, kimdir, dediğinde; Molla Abdülmecîddir. cevâbını verdi. Şâh Kubâd; Burası medrese değildir. Sen müftî bir adamsın. Biz ise ümmî bir kişiyiz. dedi ve kapıyı açmadı. Bir müddet geçtikten sonra Molla Abdülmecîd kapıya yine vurdu. Şâh Kubâd içerden yine, kimsin, dedi. Molla Abdülmecîd bu defâ da; Şeyh Abdülmecîd. cevâbını verdi. O zaman Şâh Kubâd içerden kendisine; Bize şeyh lâzım değildir. Siz dergâhlara gidin. dedi. Şeyh Abdülmecîd çâresiz kalıp artık kapıyı vurmadan beklemeye başladı. Biraz sonra Şâh Kubâd kapıyı açtı. Şeyh Abdülmecîdi içeri alıp, kendisini kabûl etti. Şeyh Abdülmecîd bir müddet Şâh Kubâdın yanında yetişip icâzet aldı.
Bir gün Molla İvaz, ahırdaki hayvanların yanına gidip, bir buzağının ipini çözüp kendi boynuna taktı. Orada bulunan hayvanların arasına katıldı. Bu hâli görenler, durumu Mevlânâ Şâh Kubâda bildirdiler. O da; Kendi eli ile böyle yaptı ise ne kadar güzel; Allahü teâlâ için tevâzu edeni, Allahü teâlâ yükseltir. buyurmuşlardır dedi.
Yine bir gün Molla İvaz, mânevî perdeler açılınca aşka gelip, kendi nefsine; Ey kâbiliyetsiz İvaz! Senin yerin hayvanlar ahırıdır. Hâlâ insan olmadın dedikten sonra, ikinci defâ bir hayvanın yularını başına geçirdi. Onun bu hâlini tekrar Mevlânâ Şâh Kubâda bildirdiler. O da hemen gelip, onun boynundaki yuları çıkardı. Ona sarılıp; Ey Molla İvaz! Bizi yaktın, yeter artık. dedi. O anda Molla İvaz, Allahü teâlânın birçok lütuf ve ihsânlarına kavuştu. Sonra Mevlânâ Şâh Kubâd ona hilâfet vererek, talebe yetiştirmesi için tekrar dergâhına gönderdi.
İranda o zamanlar hüküm süren Şâh İsmâil, Ehl-i sünnet âlimlerine ve tasavvuf büyüklerine çeşitli eziyetler yapıyor ve onları öldürüyordu. Birçok Ehl-i sünnet âlimi İrandan Anadoluya hicret etti. Mevlânâ Şâh Kubâd ise, Allahü teâlâya tevekkül ederek, bulunduğu yerden ayrılmadı. Onu sevenler, İrandan ayrılması için ne kadar ısrâr ettiyseler de, orada kaldı. Şâh İsmâilin askerleri onu öldürmek için Şirvâna geldilerse de, Allahü teâlânın izni ile Şirvâna girdikleri anda, kimisi kör, kimisi kötürüm oldu. Mevlânâ Şâh Kubâda hiçbir kötülük yapamadılar. Mevlânâ Şâh Kubâd hazretleri sâyesinde, Ehl-i sünnet olan birçok kimse belâ ve musîbetten kurtuldu.
1) Hediyyet-ül-İhvân; Süleymâniye Kütüphânesi Hacı Mahmûd Kısmı, No: 4587
2) Lemezât, Süleymâniye Kütüphânesi, Hacı Mahmûd Kısmı, No: 4546
3) İslâm Âlimleri Ansiklopedisi ; c.14, s.204