DeStina
MFC Üyesi
- Üyelik Tarihi
- 9 Haz 2015
- Konular
- 11,091
- Mesajlar
- 13,910
- MFC Puanı
- 27,850
Tanzimat Edebiyatı
Tanzim etmek, düzenlemek, yenilemek anlamına gelir Tanzimat Bu dönem hem edebiyatımızda hem de o günün sosyal hayatında Tanzimat Fermanı'nı da kapsayan bir yenileşme ve düzenlenme sürecidir çünkü ülkece rota artık Doğudan Batıya kırılmıştır.
Batının örnek alınmasıyla birlikte modernleşme süreci başlamış oldu. Bu dönemde Osmanlı, çoktan Aydınlanma çağını yaşamış olan Batıyı, Doğu medeniyetlerine tercih etti. Edebiyatımızda ise yeni bir dönem başlamış oldu, lakin bu yeni dönemin başlaması aniden olmadı, bir takım gelişmelerin etkisi de oldu. İşte bu makalede Tanzimat Edebiyatının oluşumundaki geri planı, yenileşmenin başlangıcını konu almaktayız.
Batı Dünyasında Neler Oluyor?
Yüzyıllık bir kilise ve din baskısının yenildiği 1700lü yıllar, birey ve bilginin Batıya hüküm sürmesi olarak tanımlanabilir. Dinin geri plana alınıp bilim, sanat ve teknolojiye dayanan bir medeniyet Aydınlanma Çağı ile beraber kurulmuştur Avrupada. Bu dönemin ideal çizgisi insan sevgisi yani bir diğer adıyla hümanizmadır. Bu anlayış 13. yüzyıldan bu yana vardır ama diğer zihniyetin yıkılması oldukça uzun ve sancılı bir süreç olmuştur.
Hümanizma ya da insan sevgisi, aslen Eski Yunan ve Latin kültürünü mirası olarak kabul eden, Ortaçağın skolastik düşünce sistemine karşın İtalyada filizlenen bilim sanat felsefe görüşü olarak kabul edilir. En önemli yanı birlik ve beraberlik vurgusudur, insanı sadece insan olduğunu seven bir inanıştır. Bu inanışla Hümanizma insanın kendisini tanımasını ve yasalar yapmasını ön görür ki bu da mutlak bir insan özgürlüğüdür. Bu anlayışla İtalyada başlayan akım, tüm Avrupayı etkisi altına aldı ve 14. asırda Rönesans, 16. asırda Reform hareketlerinin başlamasına neden oldu. Rönesans ve Reform ile başlayan gelişme, Avrupalıyı yeni yerler keşfetmeye davet etti ve coğrafi keşifler başladı. Ardından gelen sömürgecilik hareketi Avrupayı oldukça zengin etti.
Hayat standartları yükselen Avrupalı, Sanayi Devrimini gerçekleştirdi ve artık akıl ile çalışmanın hayatı kurtaracağı fikri yerleşmeye başladı. 1789 yılında Fransız Devrimi ile bu yenilikler, saraydan çıkarılarak halka mâl edildi. Artık hem siyasette hem sosyal hayatta insana ve halka bağlı iktidarlar hüküm sürmeye başladı. Pozitif bilimlerin gelişmesi, Avrupa insanının zenginleşmesi, sömürgecilik, keşifler Avrupayı Doğunun önüne geçirdi ve rasyonel anlayış Avrupadan tüm dünyaya yayıldı.
Osmanlı ve Doğu Dünyası için Durum
17.asır Osmanlı için bir aydınlanma döneminden uzaktı. 500 yıllık bir imparatorluğun sarhoşluğu ile birlikye Batıdaki gelişmeleri takip etmeyen Osmanlı, 17.asır sonunda Avrupada ilk konsolosluğunu açtıysa da oldukça geç kalmıştı. Üstelik Fransız Devrimi ile ortaya çıkan fikir akımları yüzünden Balkanlardan başlayan bir bağımsızlık akımı Osmanlıyı zor durumda bırakıyordu. Dışarıdan gelen etmenlerin yanı sıra içte de rüşvetin ve halkın tabakasal ayrımların keskinleşmesi Osmanlıyı iyiden iyiye zayıflattı.
Doğu dünyasında da durum pek farklı değildi. İslam toplumunun temizliğinin ve saflığının yerini çıkarcılık almış, Doğu dünyası giderek yozlaşmıştı. Tüm bu sorunlar çerçevesinde yüzünü Batıya dönmemekte ısrar eden Osmanlı, bir nevi kendi sonunu yazıyordu.
Kısaca Osmanlı devleti, Osmanlı kimliğini kaybetmek üzere olan, Doğunun çamuruna saplanıp kalmış ve sürekli günübirlik çözümler arar hale geldi. Tanzimat Fermanı da bu arayışın bir ürünü oldu
Tanzimat Edebiyatı Oluşumu
Batıyı yakalamayan Osmanlının gerileme dönemi III.Ahmet ile başlar. Daha sonra gelen III. Selim ve II. Mahmut bu düşüşü yavaşlatmak için önlemler alma ihtiyacı hissetmişler. Sultan Abdülmecit döneminde ise Avrupa devletlerinin iç işlere karışma arzusu, halk isyanları ve iç sorunlar onu Tanzimat Fermanı çıkarmaya mecbur etmiş. Daha önceleri Londra ve Pariste büyükelçilik görevini üstelenen Sadrazam Mustafa Reşit Paşa, 3 Kasım 1839 yılında Gülhane-i Hatt-ı Hümayunu adıyla Tanzimat Fermanını ilan ettirmiş. Bu fermanda, padişahın yetkisinin üstüne kanun erki eklenmiş ve Osmanlı hemen Batı gelişmelerini hayatına uydurmaya çalışmıştır.
Bu dönemde topyekün bir yenilenmeye kalkışıldığını söylemek çok da yanlış olmayacaktır. Bu yenilenmenin öncüsü konumunda gösterilen kişiler ise yine sanatkârlardır. Bu sanatkârlar ise bizi Tanzimat Edebiyatının ilk dönemine götürecekler.
Yeni fikir akımları ile Namık Kemal, Ziya Paşa, Sadullah Paşa, Beşir Fuat, Ahmet Mithat ve Samipaşazade Sezai gibi sanatkârlar, modernleşmenin öncüleri olmuşlardır. Bu aydınlar, Batı gelişmelerine paralel olarak eserlerine hürriyet, adalet, eşitlik, akıl, irade gibi daha önce Osmanlı edebiyatında kullanılmayan temalarla eserler kaleme almışlardır. Ortak amaçları halkı bilgilendirmek, halkın eğitim düzeyini yükseltmek olduğu için herkesin anlayacağı eserler kaleme alarak fıkra, gazete yazısı, tiyatro gibi yeni türleri Osmanlı edebiyatına kazandırmışlardır. Ayrıca bu aydınların birçoğu Avrupa ile şahsen ya da yakinen bilgili oldukları için eserlerini ince ince işlemişlerdir bahsedilen konularla. Bu dönem aydınlarının yazın türü arasında roman, hikaye gibi daha önce Osmanlı toplumu tarafından bilinmeyen türler de vardı ki Batıdan alınan bu türler önceleri dilimize çevrildi. Bu şekilde bir çeviri edebiyatına merhaba diyen Osmanlı halkı, daha sonra yerli ve orijinal eserleri okuyacaklardı.
Yenilenme sürecinin bir modernleşme ve akıl çağı olduğunu bilen, yenileşme hareketinin öncü ismi Şinasidir. Şinasi, dünyaya ve topluma bir Türk Rönesansçısı gibi bakmış ve tam anlamıyla halka eğilmiştir. Gerek Mustafa Reşid Paşa için yazdığı kasidelerle gerekse de Auguste Comtea duyduğu hayranlıkla Tanzimat Edebiyatına hizmet etmiştir. Eserlerinde aklı, hukuku, medeniyeti öne çıkarmıştır.
Yenileşmenin bir diğer sanatçısı olan Akif Paşa, Adem Kasidesinden tanınır. Bu kasidesinde üstümüze birkaç beden büyük gelen Avrupa modernizmi karşısında afallamamızı anlatılır. 500 yıldır Avrupadan çok farklı bir politika izleyen Osmanlıya bir anda giydirilmeye çalışılan akıl gömleği karşısında Osmanlı aydınının durumu, düştükleri büyük trajik boşlukları çok iyi bir dille anlatmıştır Akif Paşa...
Namık Kemal ise huyu gereği biraz daha asice bakmıştır bu sürece. Eserlerinde işlediği vatan millet sevgisi onun epik tarafını bize gösterirken tiyatro oyunlarına attığı imzalar da onun yenilikçi tarafını sergilemektedir bize. Namık Kemal bize yaratılmaya çalışılan yeni Osmanlı insanının ortak tavır ve direnç etrafında birleşeceğini ayrıca maneviyatın sisinden aklın aydınlığına ereceğini savunur. Bu bakımdan akıl ve irade adamıdır. Yalnız Namık Kemalin ideal vatandaş tipinde maneviyat tamamen yok olmuş değildir; o Avrupa insanının bencil yapısını beğenmez. Namık Kemalin istediği insan tipi vatan bilinciyle çalışan ve bu çalışmayı dürüst bir şekilde akıl çizgisinde yürüten ama gerektiğinde vatanı için gözünü kırpmadan ölecek olan yani bir tarih bilinci taşıyan insandır.
Namık Kemali anmışken Ziya Paşayı anmamak olmaz. Ziya Paşa Osmanlı alim çizgisinde eleştirel üslubunu asla değiştirmeyen ve değişik türde verdiği eserlerle yenileşme sürecine destek veren değerli bir aydındır.
Yazı makinesi olarak tanınan Ahmet Mithat Efendi, bu yakıştırmayı kat be kat hak edecek kadar çok öykü kaleme almıştır. Hemen hemen her konuda öyküsü olan Ahmet Mithat Efendinin amacı halkı bilgilendirmek olduğu için romanlarında ansiklopedik bilgilere yer veren bir aydındır. Öyle ki bazı romanlarının sadece yeni öğrendiği bilgileri halka aktarmak amacıyla yazdığını sanabilirsiniz. Üstelik Ahmet Mithat Efendi, öykü, roman ve halka ulaşacağı daha birçok türde eser kaleme alarak edebiyatımızın en çok eser veren yazarları arasındadır.
Görüldüğü gibi bu dönem yani Tanzimat Dönemi, Doğudan uzaklaşma ve Batıya yaklaşma devridir ki zaten geri planında da Osmanlıyı diri tutma düşüncesi vardır.
Tanzim etmek, düzenlemek, yenilemek anlamına gelir Tanzimat Bu dönem hem edebiyatımızda hem de o günün sosyal hayatında Tanzimat Fermanı'nı da kapsayan bir yenileşme ve düzenlenme sürecidir çünkü ülkece rota artık Doğudan Batıya kırılmıştır.
Batının örnek alınmasıyla birlikte modernleşme süreci başlamış oldu. Bu dönemde Osmanlı, çoktan Aydınlanma çağını yaşamış olan Batıyı, Doğu medeniyetlerine tercih etti. Edebiyatımızda ise yeni bir dönem başlamış oldu, lakin bu yeni dönemin başlaması aniden olmadı, bir takım gelişmelerin etkisi de oldu. İşte bu makalede Tanzimat Edebiyatının oluşumundaki geri planı, yenileşmenin başlangıcını konu almaktayız.
Batı Dünyasında Neler Oluyor?
Yüzyıllık bir kilise ve din baskısının yenildiği 1700lü yıllar, birey ve bilginin Batıya hüküm sürmesi olarak tanımlanabilir. Dinin geri plana alınıp bilim, sanat ve teknolojiye dayanan bir medeniyet Aydınlanma Çağı ile beraber kurulmuştur Avrupada. Bu dönemin ideal çizgisi insan sevgisi yani bir diğer adıyla hümanizmadır. Bu anlayış 13. yüzyıldan bu yana vardır ama diğer zihniyetin yıkılması oldukça uzun ve sancılı bir süreç olmuştur.
Hümanizma ya da insan sevgisi, aslen Eski Yunan ve Latin kültürünü mirası olarak kabul eden, Ortaçağın skolastik düşünce sistemine karşın İtalyada filizlenen bilim sanat felsefe görüşü olarak kabul edilir. En önemli yanı birlik ve beraberlik vurgusudur, insanı sadece insan olduğunu seven bir inanıştır. Bu inanışla Hümanizma insanın kendisini tanımasını ve yasalar yapmasını ön görür ki bu da mutlak bir insan özgürlüğüdür. Bu anlayışla İtalyada başlayan akım, tüm Avrupayı etkisi altına aldı ve 14. asırda Rönesans, 16. asırda Reform hareketlerinin başlamasına neden oldu. Rönesans ve Reform ile başlayan gelişme, Avrupalıyı yeni yerler keşfetmeye davet etti ve coğrafi keşifler başladı. Ardından gelen sömürgecilik hareketi Avrupayı oldukça zengin etti.
Hayat standartları yükselen Avrupalı, Sanayi Devrimini gerçekleştirdi ve artık akıl ile çalışmanın hayatı kurtaracağı fikri yerleşmeye başladı. 1789 yılında Fransız Devrimi ile bu yenilikler, saraydan çıkarılarak halka mâl edildi. Artık hem siyasette hem sosyal hayatta insana ve halka bağlı iktidarlar hüküm sürmeye başladı. Pozitif bilimlerin gelişmesi, Avrupa insanının zenginleşmesi, sömürgecilik, keşifler Avrupayı Doğunun önüne geçirdi ve rasyonel anlayış Avrupadan tüm dünyaya yayıldı.
Osmanlı ve Doğu Dünyası için Durum
17.asır Osmanlı için bir aydınlanma döneminden uzaktı. 500 yıllık bir imparatorluğun sarhoşluğu ile birlikye Batıdaki gelişmeleri takip etmeyen Osmanlı, 17.asır sonunda Avrupada ilk konsolosluğunu açtıysa da oldukça geç kalmıştı. Üstelik Fransız Devrimi ile ortaya çıkan fikir akımları yüzünden Balkanlardan başlayan bir bağımsızlık akımı Osmanlıyı zor durumda bırakıyordu. Dışarıdan gelen etmenlerin yanı sıra içte de rüşvetin ve halkın tabakasal ayrımların keskinleşmesi Osmanlıyı iyiden iyiye zayıflattı.
Doğu dünyasında da durum pek farklı değildi. İslam toplumunun temizliğinin ve saflığının yerini çıkarcılık almış, Doğu dünyası giderek yozlaşmıştı. Tüm bu sorunlar çerçevesinde yüzünü Batıya dönmemekte ısrar eden Osmanlı, bir nevi kendi sonunu yazıyordu.
Kısaca Osmanlı devleti, Osmanlı kimliğini kaybetmek üzere olan, Doğunun çamuruna saplanıp kalmış ve sürekli günübirlik çözümler arar hale geldi. Tanzimat Fermanı da bu arayışın bir ürünü oldu
Tanzimat Edebiyatı Oluşumu
Batıyı yakalamayan Osmanlının gerileme dönemi III.Ahmet ile başlar. Daha sonra gelen III. Selim ve II. Mahmut bu düşüşü yavaşlatmak için önlemler alma ihtiyacı hissetmişler. Sultan Abdülmecit döneminde ise Avrupa devletlerinin iç işlere karışma arzusu, halk isyanları ve iç sorunlar onu Tanzimat Fermanı çıkarmaya mecbur etmiş. Daha önceleri Londra ve Pariste büyükelçilik görevini üstelenen Sadrazam Mustafa Reşit Paşa, 3 Kasım 1839 yılında Gülhane-i Hatt-ı Hümayunu adıyla Tanzimat Fermanını ilan ettirmiş. Bu fermanda, padişahın yetkisinin üstüne kanun erki eklenmiş ve Osmanlı hemen Batı gelişmelerini hayatına uydurmaya çalışmıştır.
Bu dönemde topyekün bir yenilenmeye kalkışıldığını söylemek çok da yanlış olmayacaktır. Bu yenilenmenin öncüsü konumunda gösterilen kişiler ise yine sanatkârlardır. Bu sanatkârlar ise bizi Tanzimat Edebiyatının ilk dönemine götürecekler.
Yeni fikir akımları ile Namık Kemal, Ziya Paşa, Sadullah Paşa, Beşir Fuat, Ahmet Mithat ve Samipaşazade Sezai gibi sanatkârlar, modernleşmenin öncüleri olmuşlardır. Bu aydınlar, Batı gelişmelerine paralel olarak eserlerine hürriyet, adalet, eşitlik, akıl, irade gibi daha önce Osmanlı edebiyatında kullanılmayan temalarla eserler kaleme almışlardır. Ortak amaçları halkı bilgilendirmek, halkın eğitim düzeyini yükseltmek olduğu için herkesin anlayacağı eserler kaleme alarak fıkra, gazete yazısı, tiyatro gibi yeni türleri Osmanlı edebiyatına kazandırmışlardır. Ayrıca bu aydınların birçoğu Avrupa ile şahsen ya da yakinen bilgili oldukları için eserlerini ince ince işlemişlerdir bahsedilen konularla. Bu dönem aydınlarının yazın türü arasında roman, hikaye gibi daha önce Osmanlı toplumu tarafından bilinmeyen türler de vardı ki Batıdan alınan bu türler önceleri dilimize çevrildi. Bu şekilde bir çeviri edebiyatına merhaba diyen Osmanlı halkı, daha sonra yerli ve orijinal eserleri okuyacaklardı.
Yenilenme sürecinin bir modernleşme ve akıl çağı olduğunu bilen, yenileşme hareketinin öncü ismi Şinasidir. Şinasi, dünyaya ve topluma bir Türk Rönesansçısı gibi bakmış ve tam anlamıyla halka eğilmiştir. Gerek Mustafa Reşid Paşa için yazdığı kasidelerle gerekse de Auguste Comtea duyduğu hayranlıkla Tanzimat Edebiyatına hizmet etmiştir. Eserlerinde aklı, hukuku, medeniyeti öne çıkarmıştır.
Yenileşmenin bir diğer sanatçısı olan Akif Paşa, Adem Kasidesinden tanınır. Bu kasidesinde üstümüze birkaç beden büyük gelen Avrupa modernizmi karşısında afallamamızı anlatılır. 500 yıldır Avrupadan çok farklı bir politika izleyen Osmanlıya bir anda giydirilmeye çalışılan akıl gömleği karşısında Osmanlı aydınının durumu, düştükleri büyük trajik boşlukları çok iyi bir dille anlatmıştır Akif Paşa...
Namık Kemal ise huyu gereği biraz daha asice bakmıştır bu sürece. Eserlerinde işlediği vatan millet sevgisi onun epik tarafını bize gösterirken tiyatro oyunlarına attığı imzalar da onun yenilikçi tarafını sergilemektedir bize. Namık Kemal bize yaratılmaya çalışılan yeni Osmanlı insanının ortak tavır ve direnç etrafında birleşeceğini ayrıca maneviyatın sisinden aklın aydınlığına ereceğini savunur. Bu bakımdan akıl ve irade adamıdır. Yalnız Namık Kemalin ideal vatandaş tipinde maneviyat tamamen yok olmuş değildir; o Avrupa insanının bencil yapısını beğenmez. Namık Kemalin istediği insan tipi vatan bilinciyle çalışan ve bu çalışmayı dürüst bir şekilde akıl çizgisinde yürüten ama gerektiğinde vatanı için gözünü kırpmadan ölecek olan yani bir tarih bilinci taşıyan insandır.
Namık Kemali anmışken Ziya Paşayı anmamak olmaz. Ziya Paşa Osmanlı alim çizgisinde eleştirel üslubunu asla değiştirmeyen ve değişik türde verdiği eserlerle yenileşme sürecine destek veren değerli bir aydındır.
Yazı makinesi olarak tanınan Ahmet Mithat Efendi, bu yakıştırmayı kat be kat hak edecek kadar çok öykü kaleme almıştır. Hemen hemen her konuda öyküsü olan Ahmet Mithat Efendinin amacı halkı bilgilendirmek olduğu için romanlarında ansiklopedik bilgilere yer veren bir aydındır. Öyle ki bazı romanlarının sadece yeni öğrendiği bilgileri halka aktarmak amacıyla yazdığını sanabilirsiniz. Üstelik Ahmet Mithat Efendi, öykü, roman ve halka ulaşacağı daha birçok türde eser kaleme alarak edebiyatımızın en çok eser veren yazarları arasındadır.
Görüldüğü gibi bu dönem yani Tanzimat Dönemi, Doğudan uzaklaşma ve Batıya yaklaşma devridir ki zaten geri planında da Osmanlıyı diri tutma düşüncesi vardır.