Turunçgillerden bir ağaç (Citrus aurantium) ve bunun portakalı andıran, suyu acımtırak meyvesi. Anayurdu Doğu Asya'dır. Meyvesinin kabuğu portakaldan daha koyu renkli, pütürlü ve acıdır. Çiçeklerinden ve kabuğundan çıkarılan esans kokuculukta ve ilâç sanayiinde kullanılır. Ayrıca meyvesinin kabuğundan reçel, suyundan şurup yapılır. Türkiye'de Akdeniz ve Ege bölgelerinde yetiştirilir; 1980'de 12.000 ton turunç elde edilmiştir.
Turunç
APG III sistemi
Alem: Plantae (Bitkiler)
Bölüm: Magnoliophyta (Kapalı tohumlular)
Sınıf: Magnoliopsida (İki çenekliler)
Takım: Sapindales
Familya: Rutaceae
Alt familya: Aurantioideae
Oymak: Citreae
Cins: Citrus
Tür: C. aurantium
İkili adı: Citrus aurantium L., 1753
Turunç (Citrus aurantium), sedef otugiller ailesi içinde bir alt grup olan turunçgillerden olan bütün Akdenize kıyı ülkelerde, Güneydoğu Asya kıyılarında yetişen, kışın yaprağını dökmeyen ağaca ve bu ağacın portakala benzeyen, fakat suyu acımtırak olan meyvesine verilen addır.
Tarihçesi
Vatanının Güneydoğu Asya olduğu tahmin edilen bitki binlerce yıldan beri Akdeniz havzasında yabani olarak yetişmekte ve de yetiştirilmektedir. Turunç Amerikanın keşfinden sonra bu kıtanın hemen her yerinde (soğuk bölgeleri hariç) yetiştirilmeye başlanmıştır.
Morfoloji
Turunç 2,5-5m boyunda, tacı oldukça çok çatallaşır, dikenli ve yapraklarını dökmeyen bir bitkidir. Yaprakları 12-17cm uzunluğunda, 8-12cm eninde, kenarları bütün, oval veya eliptik şekilde, derimsi tazesi sarımsı yeşil, olgunları koyu yeşil renklidir. Çiçeklerinin taç yaprakları 5 adet dil veya oval şekilde, beyaz renkli, ortada 15-30 adet beyaz döllenme tozluğu ve topuzcuğu sarımsıdır. Meyveleri 7-10cm çapında altın sarısı renkte üzeri gözenekli, kabuğu 0,5-1cm kalınlığında ve acımsı bir tadı vardır.Görünüş bakımından portakala benzemekle beraber meyvelerinin ekşi-acı tadı ile portakaldan farklıdır.
Yetiştirilmesi
Soğuğa ancak kısmen dayanabilen bir tür olup, bitkinin kışın çok uzun süreli -4 derecenin altına düşen sıcaklıklarla karşılaşmaması gerekir.Bu duruma göre Turunç Türkiyenin Akdeniz ve Ege bölgesinde Akdeniz ikliminin görüldüğü sahil kesiminde çok kolay yetişir,ama özelllikle Aydın ve Nazilli çevresinde yetiştirilmektedir.
Hasat zamanı
Turunç kabukları soyulduktan sonra kurutulur. İşleneceği zaman soğuk suyun içine konur ve birgün üzeri kapatılarak bekletilir. Altın sarısı renkli dış kabuk (Latince Fluvedo) işe yaramayan beyaz süngerimsi iç kabuktan (Albedo) ayrılarak kurutulur veya hemen işlenir. Çiçekleri Marttan Ekime kadar toplanarak kurutulur ve özel kaplarda muhafaza edilir.
Kullanımı
Güçlü kökleri nedeniyle özellikle portakal ve mandalin gibi diğer turunçgil türleri akdeniz ve ege bölgeleri gibi ılıman bölgelerde turunç bitkisinin üzerine aşılanmakla bu yönden Turunç sıcak bölgelerde Poncirus trifoliata (üç yaprak portakalı) türüne alternatif bir anaç bitki olarak kullanılır. Turuncun meyve kabukları çay, tentür ve natürel ilaç ve eterik yağ yapımında, çiçeklerinden eterik yağ elde etmek için ve ham meyvelerinden eterik yağ elde etmek için kullanılır.
Turunç kabuğundan elde edilen eterik yağa "Petitgrain", çiçeklerinden elde edilen eterik yağa da "Neroli" denir.Turunç değişik varyasyonlarının uçucu yağları çekilerek parfüm ve gıdalarda tatlandırıcı olarak da kullanılır. Ayrıca alternatif tıpta bitkisel ilaç yapımında da kullanılan bir bitkidir.
Meyvelerinin acı ve ekşimsi tadı nedeniyle Aydın, Nazilli bölgelerinde etli pide ve salatalarda ayrıca limona alternatif olarak kullanılır. Meyve kabuklarından esans ve reçel yapımında yararlanılır. Bunun yanında limon gibi asidik yapısı nedeniyle temizlik maddelerinde ve güzel kokusu nedeniyle koku gidericilerde kullanılabilmektedir. Kimi zaman ekşiliğinden, acı tadından dolayı şeker veya bal ile birlikte meyveleri çiğ olarak tüketilebilmektedir.
Ekşi turunçtan yapılan şurup, mide yanmalarına karşı faydalıdır. Kalbi kuvvetlendirir ve ferahlatır, ıştahı açar ve susuzluğu giderir. Safra, ishal ve kusmayı keser. çarpıntıyı önler, üzüntü ve sıkıntıyı giderir. Ekşi turunç suyunun, sinirlere ve nefes darlığına iyi geldiği söylenir. Turuncun çekirdeği, kabuğu, yaprağı ve çiçeği hararet verir. çekirdeğinde ;bazı hayvan sokmalarından oluşabilecek yan etkileri yok etmeye yönelik panzehir özelliği vardır. Turunçun sarı kabuğundan ise turunç macunu yapılır. Bu macunun kulunç ağrısına iyi geldiği, cinsel gücü arttırdığı, iştahı açtığı, şişkinliği giderdiği iddia edilir.
Turunç'tan elde edilen synephrine iştah kesici bir maddedir. Synehrine kullanımı sonucu bazı ölüm vakalarının görülmesi üzerine turunç meyvesinin Fitoterapi alanında kullanımının yasaklanması için görüşler ağırlık kazanmaktadır.
Turunç
APG III sistemi
Alem: Plantae (Bitkiler)
Bölüm: Magnoliophyta (Kapalı tohumlular)
Sınıf: Magnoliopsida (İki çenekliler)
Takım: Sapindales
Familya: Rutaceae
Alt familya: Aurantioideae
Oymak: Citreae
Cins: Citrus
Tür: C. aurantium
İkili adı: Citrus aurantium L., 1753
Turunç (Citrus aurantium), sedef otugiller ailesi içinde bir alt grup olan turunçgillerden olan bütün Akdenize kıyı ülkelerde, Güneydoğu Asya kıyılarında yetişen, kışın yaprağını dökmeyen ağaca ve bu ağacın portakala benzeyen, fakat suyu acımtırak olan meyvesine verilen addır.
Tarihçesi
Vatanının Güneydoğu Asya olduğu tahmin edilen bitki binlerce yıldan beri Akdeniz havzasında yabani olarak yetişmekte ve de yetiştirilmektedir. Turunç Amerikanın keşfinden sonra bu kıtanın hemen her yerinde (soğuk bölgeleri hariç) yetiştirilmeye başlanmıştır.
Morfoloji
Turunç 2,5-5m boyunda, tacı oldukça çok çatallaşır, dikenli ve yapraklarını dökmeyen bir bitkidir. Yaprakları 12-17cm uzunluğunda, 8-12cm eninde, kenarları bütün, oval veya eliptik şekilde, derimsi tazesi sarımsı yeşil, olgunları koyu yeşil renklidir. Çiçeklerinin taç yaprakları 5 adet dil veya oval şekilde, beyaz renkli, ortada 15-30 adet beyaz döllenme tozluğu ve topuzcuğu sarımsıdır. Meyveleri 7-10cm çapında altın sarısı renkte üzeri gözenekli, kabuğu 0,5-1cm kalınlığında ve acımsı bir tadı vardır.Görünüş bakımından portakala benzemekle beraber meyvelerinin ekşi-acı tadı ile portakaldan farklıdır.
Yetiştirilmesi
Soğuğa ancak kısmen dayanabilen bir tür olup, bitkinin kışın çok uzun süreli -4 derecenin altına düşen sıcaklıklarla karşılaşmaması gerekir.Bu duruma göre Turunç Türkiyenin Akdeniz ve Ege bölgesinde Akdeniz ikliminin görüldüğü sahil kesiminde çok kolay yetişir,ama özelllikle Aydın ve Nazilli çevresinde yetiştirilmektedir.
Hasat zamanı
Turunç kabukları soyulduktan sonra kurutulur. İşleneceği zaman soğuk suyun içine konur ve birgün üzeri kapatılarak bekletilir. Altın sarısı renkli dış kabuk (Latince Fluvedo) işe yaramayan beyaz süngerimsi iç kabuktan (Albedo) ayrılarak kurutulur veya hemen işlenir. Çiçekleri Marttan Ekime kadar toplanarak kurutulur ve özel kaplarda muhafaza edilir.
Kullanımı
Güçlü kökleri nedeniyle özellikle portakal ve mandalin gibi diğer turunçgil türleri akdeniz ve ege bölgeleri gibi ılıman bölgelerde turunç bitkisinin üzerine aşılanmakla bu yönden Turunç sıcak bölgelerde Poncirus trifoliata (üç yaprak portakalı) türüne alternatif bir anaç bitki olarak kullanılır. Turuncun meyve kabukları çay, tentür ve natürel ilaç ve eterik yağ yapımında, çiçeklerinden eterik yağ elde etmek için ve ham meyvelerinden eterik yağ elde etmek için kullanılır.
Turunç kabuğundan elde edilen eterik yağa "Petitgrain", çiçeklerinden elde edilen eterik yağa da "Neroli" denir.Turunç değişik varyasyonlarının uçucu yağları çekilerek parfüm ve gıdalarda tatlandırıcı olarak da kullanılır. Ayrıca alternatif tıpta bitkisel ilaç yapımında da kullanılan bir bitkidir.
Meyvelerinin acı ve ekşimsi tadı nedeniyle Aydın, Nazilli bölgelerinde etli pide ve salatalarda ayrıca limona alternatif olarak kullanılır. Meyve kabuklarından esans ve reçel yapımında yararlanılır. Bunun yanında limon gibi asidik yapısı nedeniyle temizlik maddelerinde ve güzel kokusu nedeniyle koku gidericilerde kullanılabilmektedir. Kimi zaman ekşiliğinden, acı tadından dolayı şeker veya bal ile birlikte meyveleri çiğ olarak tüketilebilmektedir.
Ekşi turunçtan yapılan şurup, mide yanmalarına karşı faydalıdır. Kalbi kuvvetlendirir ve ferahlatır, ıştahı açar ve susuzluğu giderir. Safra, ishal ve kusmayı keser. çarpıntıyı önler, üzüntü ve sıkıntıyı giderir. Ekşi turunç suyunun, sinirlere ve nefes darlığına iyi geldiği söylenir. Turuncun çekirdeği, kabuğu, yaprağı ve çiçeği hararet verir. çekirdeğinde ;bazı hayvan sokmalarından oluşabilecek yan etkileri yok etmeye yönelik panzehir özelliği vardır. Turunçun sarı kabuğundan ise turunç macunu yapılır. Bu macunun kulunç ağrısına iyi geldiği, cinsel gücü arttırdığı, iştahı açtığı, şişkinliği giderdiği iddia edilir.
Turunç'tan elde edilen synephrine iştah kesici bir maddedir. Synehrine kullanımı sonucu bazı ölüm vakalarının görülmesi üzerine turunç meyvesinin Fitoterapi alanında kullanımının yasaklanması için görüşler ağırlık kazanmaktadır.