Zarflar (Belirteçler)
Eylemleri, eylemsileri ve zarf türünde olan başka sözcükleri anlam yönünden pekiştiren ya da kısıtlayarak sınırlayan sözcük çeşididir. Örnek :
Adam akıllı davranıyor.
Zarf Eylem
Adam, akıllı davranarak işini yürütüyor.
Zarf Eylem
Adam, çok akıllı birine benziyor.
Zarf Sıfat Zamir (ad)
Adam, bu işte çok akıllı davrandı.
Zarf Zarf Eylem
Anlam ve Görevlerine Göre Zarflar :
Zaman Zarfları : Eylemleri ve eylemsileri zaman yönünden gösteren, bunları zaman olarak sınırlayan bir zarf çeşididir. Zaman zarflarını bulabilmek için eylem ve eylemsi tabanlarına Ne zaman? sorusu yöneltilir. Örnek :
Demin buradaydı, şimdi yok oldu.
Geç fark ettim, taşın sert olduğunu.
Yıllar önce değil ağaç, bir yeşil ota bile rastlayamazdık.
Kışın giyeceğim diyerek ucuzluktan bir sürü kazak aldı.
Yirmi yaşında evlenip çoluğa çocuğa karışmış.
Zaman Zarfının Özellikleri :
üZaman bildiren sözcükler, eyleme, ya da eylemsiye yöneltilen Ne zaman? sorusuna yanıt verirlerse, zaman zarfı; zaman kavramını karşılarsa, tür yönünden ad olurlar. Örnek : Erkenden yat, sabah yola çıkacaksın.
Zaman Zarfı
Sabah yeni umutların doğuşudur.
Ad
üAd ve sıfat tamlamaları cümle içinde zaman zarfı olarak kullanılabilir. Örnek :
Ertesi gün başladı, gün doğmadan yolculuk.
Sıfat tamlaması
Gece yarısı bir patlama oldu.
Ad tamlaması
Durum Zarfları : Eylemlerin ya da eylemsilerin nasıl olduğunu, ne durumda bulunduğunu gösteren bir zarf çeşididir. Durum zarflarını bulabilmek için eylem ve eylemsilere Nasıl? sorusu yöneltilir. Örnek : Adam aniden karşıma çıktı.
Sahnedeki sanatçıyı hayranlıkla izliyor.
Beni iyi dinle, sonra pişman olursun.
Çocuklar odalarında sessiz sessiz oynuyor.
Kapıyı çalıp yavaşça girdi.
Durum Zarfının Özellikleri :
üBir sözcük, bir adı veya zamiri nitelerse, sıfat; bir eylemi ya da eylemsiyi nitelerse, durum zarfı olur. Örnek :
O iyi insanlar, o güzel atlara bindiler ve çekip gittiler.
Sıfat Ad Sıfat Ad
İyi düşünüp güzel konuştu.
Zarf Eylemsi Zarf Eylemsi
üİkileme biçiminde kurulan, pekiştirilmiş olan ve edatla öbekleşen kimi sözcükler eylem ve eylemsiyi etkileyerek zarf görevinde kullanılabilir. Örnek :
Güneş pırıl pırıl parlıyordu. İkileme
zarf
Deniz masmavi görünüyordu Pekiştirme
zarf
Çamaşırları sakız gibi yıkamış. Edat öbeği
Zarf
Yer-yön Zarfları : Eylemlerin ve eylemsilerin gerçekleştiği yeri ve yöneldiği yönü gösteren bir zarf çeşididir. Yer-yön zarflarını bulabilmek için eylem ve eylemsilere Ne yöne, Ne tarafa? soruları yöneltilir. Örnek :
Az önce dışarı çıktı.
Adam bir adım geri çekildi.
İleri atılıp sellercesine, göğsünden vurulup tam ercesine.
Bırak bekle, asansör yukarı çıkıyor.
Yer-yön Zarfının Özellikleri :
üYer-yön bildiren sözcüklerin yer-yön zarfı olabilmesi için mutlaka bir eylemi ya da eylemsiyi göstermesi gerekir. Aksi halde bunlar başka bir sözcük oluşturur.
§Bir adın önüne gelerek adı etkilerse sıfat olur. Örnek :
Yukarı mahalle, aşağı kat, ileri adım
Sıfat Ad Sıfat Ad Sıfat Ad
§Ad durum ekleriyle çekimlenirse ad olur. Örnek :
İçeriye bir yabancı girdi.
Ad
Biraz geriye git.
Ad
Dışarıda kar, içeride sımsıcak bir hava vardı.
Ad Ad
§Bir yer ve yön adı olarak kullanılırsa, tür yönünden yine ad olur. Örnek :
Dışarısı çok kalabalıktı.
Ad
Aşağısı oldukça sessiz ve sakindi.
Ad
üGörüldüğü gibi yer ve yön gösteren içeri, dışarı, aşağı, yukarı, öte, beri, ileri, geri gibi sözcüklerin yer-yön zarfı olabilmesi için mutlaka ad durum eklerinden birini almamış ve çoğalmamış olarak eylemlerin önünde kullanılmaları gerekir.
Azlık-Çokluk Zarfları : Bir eylemin, eylemsinin, sıfatın veya başka bir zarfın sayısını ve ölçüsünü gösteren, bunları karşılaştırarak dereceleyen bir zarf çeşididir.
Dilimizde sayı, ölçü ve miktar gösteren, karşılaştırma ve derecelendirme yapılabilen başlıca sözcükler şunlardır: daha, pek, çok, en, fazla, oldukça, epey, epeyce, az, biraz, gayet, fevkalade, denli...
Örnek : Çok yedim, daha fazla yiyemem.
Zarf Eylem Zarf Zarf Eylem
Olanlara fevkalade sevindim.
Zarf Eylem
Çok çalışıp az dinlenirdi.
Zarf Eylemsi Zarf Eylem
Bir dahaki sınava daha iyi hazırlan.
Zarf Zarf Eylem
Ondan daha iyi bir insana rastlamadım.
Zarf Sıfat Grubu Ad
Ali en iyi, en akıllı öğrenciymiş.
Zarf Sıfat Zarf Sıfat
Son günlerde gayet sakin bir çocuk olmuştu.
Zarf Sıfat Grubu Ad
Adlar ikileme oluşturarak azlık-çokluk zarfı yaratabilir.
Örnek : Yemeklerden tabak tabak yediler.
Zarf
Donmuş patatesler çuval çuval çöpe atıldı.
Zarf
Soru Zarfları : Soru sözcükleri bir eyleme yönelerek onun nasıl yapıldığını, ne durumda olduğunu, yapılış şeklini ve zamanını buldurmaya yönelik olarak kullanılırsa soru zarfı olur. Örnek : Parandan ne kadar harcadın?
Soru Zarfı
Neden her şeyden beni sorumlu tutuyor?
Soru Zarfı
Ne diye ağlayıp duruyorsun?
Soru zarfı
Oradan ne zaman gelecekmiş?
Soru zarfı
Yapılarına Göre Zarflar :
üBasit Zarflar : Yapım eki almamış ya da bileşik bir sözcük durumunda olmayan, kök halinde olan zarflardır. Örnek : çok, pek, dün, yukarı, tek, demin...
üTüremiş Zarflar :Yapım eki alarak gövde durumuna geçen zarflardır. Örnek :
Er-ken, ön-ce, son-ra, sabah-leyin, kış-ın, saatler-ce...
üBileşik Zarflar : İki sözcüğün biçimsel olarak birleşmesinden oluşan zarflardır. Örnek :
Bir-az, bu-gün, ilk-önce...
üÖbekleşmiş Zarflar : İki ya da daha çok sözcüğün biçimce ayrı yazılmasına karşın anlamca kaynaşmasından oluşan zarlardır. Örnek : hemen hemen, er geç, bazı bazı, zaman zaman...
Zarflarla İlgili Genel Uyarılar :
üDilimizde kesinlik anlamı taşıyan şüphesiz, elbette, mutlaka, asla, kuşkusuz gibi sözcükler, bu anlamlarla eylemi pekiştirdiğinde kesinlik zarfı oluşturur. Örnek :
Doğacaktır, elbet sana vadettiği günler Hakkın.
Benimle bir daha asla böyle konuşma!
Şüphesiz tüm söylenenleri anlıyor.
üEylem ve eylemsilere tekrar anlamı veren, onların yinelendiğini gösteren tekrar, bir daha, gene, sık sık, çoğu kez, arada bir, bazen, yine gibi sözcükler yineleme zarfı yaratır. Örnek : Bu konuyu tekrar ele almalıyız.
Kar yine savrula savrula yağıyordu.
Çocuk ikide bir babasından para istiyor.
üEyleme olasılık anlamı katan belli, herhalde.. sözcükleri olasılık zarfı olarak adlandırılır. Örnek : Belki yarın, belki de yarından sonra gelir.
Herhalde toplantıda konuşulanları hiç dinlemedin.
üEylemi zaman ve nicelik yönünden sınırlayan artık, ancak, yalnız sözcükleri sınırlama zarfı adını alır. Örnek : Artık bu sıkıntıya dayanamıyorum.
Bu işi ancak üç gün sonra bitirebilirim.
Beni yalnız sen anlarsın.
üGenellikle bir soruya karşılık olarak kullanılan evet, hayır sözcükleri onaylama zarfı adını alır. Örnek : - Kitap okur musun?
-Evet.
-Sen de gittin mi?
-Hayır.
Eylemleri, eylemsileri ve zarf türünde olan başka sözcükleri anlam yönünden pekiştiren ya da kısıtlayarak sınırlayan sözcük çeşididir. Örnek :
Adam akıllı davranıyor.
Zarf Eylem
Adam, akıllı davranarak işini yürütüyor.
Zarf Eylem
Adam, çok akıllı birine benziyor.
Zarf Sıfat Zamir (ad)
Adam, bu işte çok akıllı davrandı.
Zarf Zarf Eylem
Anlam ve Görevlerine Göre Zarflar :
Zaman Zarfları : Eylemleri ve eylemsileri zaman yönünden gösteren, bunları zaman olarak sınırlayan bir zarf çeşididir. Zaman zarflarını bulabilmek için eylem ve eylemsi tabanlarına Ne zaman? sorusu yöneltilir. Örnek :
Demin buradaydı, şimdi yok oldu.
Geç fark ettim, taşın sert olduğunu.
Yıllar önce değil ağaç, bir yeşil ota bile rastlayamazdık.
Kışın giyeceğim diyerek ucuzluktan bir sürü kazak aldı.
Yirmi yaşında evlenip çoluğa çocuğa karışmış.
Zaman Zarfının Özellikleri :
üZaman bildiren sözcükler, eyleme, ya da eylemsiye yöneltilen Ne zaman? sorusuna yanıt verirlerse, zaman zarfı; zaman kavramını karşılarsa, tür yönünden ad olurlar. Örnek : Erkenden yat, sabah yola çıkacaksın.
Zaman Zarfı
Sabah yeni umutların doğuşudur.
Ad
üAd ve sıfat tamlamaları cümle içinde zaman zarfı olarak kullanılabilir. Örnek :
Ertesi gün başladı, gün doğmadan yolculuk.
Sıfat tamlaması
Gece yarısı bir patlama oldu.
Ad tamlaması
Durum Zarfları : Eylemlerin ya da eylemsilerin nasıl olduğunu, ne durumda bulunduğunu gösteren bir zarf çeşididir. Durum zarflarını bulabilmek için eylem ve eylemsilere Nasıl? sorusu yöneltilir. Örnek : Adam aniden karşıma çıktı.
Sahnedeki sanatçıyı hayranlıkla izliyor.
Beni iyi dinle, sonra pişman olursun.
Çocuklar odalarında sessiz sessiz oynuyor.
Kapıyı çalıp yavaşça girdi.
Durum Zarfının Özellikleri :
üBir sözcük, bir adı veya zamiri nitelerse, sıfat; bir eylemi ya da eylemsiyi nitelerse, durum zarfı olur. Örnek :
O iyi insanlar, o güzel atlara bindiler ve çekip gittiler.
Sıfat Ad Sıfat Ad
İyi düşünüp güzel konuştu.
Zarf Eylemsi Zarf Eylemsi
üİkileme biçiminde kurulan, pekiştirilmiş olan ve edatla öbekleşen kimi sözcükler eylem ve eylemsiyi etkileyerek zarf görevinde kullanılabilir. Örnek :
Güneş pırıl pırıl parlıyordu. İkileme
zarf
Deniz masmavi görünüyordu Pekiştirme
zarf
Çamaşırları sakız gibi yıkamış. Edat öbeği
Zarf
Yer-yön Zarfları : Eylemlerin ve eylemsilerin gerçekleştiği yeri ve yöneldiği yönü gösteren bir zarf çeşididir. Yer-yön zarflarını bulabilmek için eylem ve eylemsilere Ne yöne, Ne tarafa? soruları yöneltilir. Örnek :
Az önce dışarı çıktı.
Adam bir adım geri çekildi.
İleri atılıp sellercesine, göğsünden vurulup tam ercesine.
Bırak bekle, asansör yukarı çıkıyor.
Yer-yön Zarfının Özellikleri :
üYer-yön bildiren sözcüklerin yer-yön zarfı olabilmesi için mutlaka bir eylemi ya da eylemsiyi göstermesi gerekir. Aksi halde bunlar başka bir sözcük oluşturur.
§Bir adın önüne gelerek adı etkilerse sıfat olur. Örnek :
Yukarı mahalle, aşağı kat, ileri adım
Sıfat Ad Sıfat Ad Sıfat Ad
§Ad durum ekleriyle çekimlenirse ad olur. Örnek :
İçeriye bir yabancı girdi.
Ad
Biraz geriye git.
Ad
Dışarıda kar, içeride sımsıcak bir hava vardı.
Ad Ad
§Bir yer ve yön adı olarak kullanılırsa, tür yönünden yine ad olur. Örnek :
Dışarısı çok kalabalıktı.
Ad
Aşağısı oldukça sessiz ve sakindi.
Ad
üGörüldüğü gibi yer ve yön gösteren içeri, dışarı, aşağı, yukarı, öte, beri, ileri, geri gibi sözcüklerin yer-yön zarfı olabilmesi için mutlaka ad durum eklerinden birini almamış ve çoğalmamış olarak eylemlerin önünde kullanılmaları gerekir.
Azlık-Çokluk Zarfları : Bir eylemin, eylemsinin, sıfatın veya başka bir zarfın sayısını ve ölçüsünü gösteren, bunları karşılaştırarak dereceleyen bir zarf çeşididir.
Dilimizde sayı, ölçü ve miktar gösteren, karşılaştırma ve derecelendirme yapılabilen başlıca sözcükler şunlardır: daha, pek, çok, en, fazla, oldukça, epey, epeyce, az, biraz, gayet, fevkalade, denli...
Örnek : Çok yedim, daha fazla yiyemem.
Zarf Eylem Zarf Zarf Eylem
Olanlara fevkalade sevindim.
Zarf Eylem
Çok çalışıp az dinlenirdi.
Zarf Eylemsi Zarf Eylem
Bir dahaki sınava daha iyi hazırlan.
Zarf Zarf Eylem
Ondan daha iyi bir insana rastlamadım.
Zarf Sıfat Grubu Ad
Ali en iyi, en akıllı öğrenciymiş.
Zarf Sıfat Zarf Sıfat
Son günlerde gayet sakin bir çocuk olmuştu.
Zarf Sıfat Grubu Ad
Adlar ikileme oluşturarak azlık-çokluk zarfı yaratabilir.
Örnek : Yemeklerden tabak tabak yediler.
Zarf
Donmuş patatesler çuval çuval çöpe atıldı.
Zarf
Soru Zarfları : Soru sözcükleri bir eyleme yönelerek onun nasıl yapıldığını, ne durumda olduğunu, yapılış şeklini ve zamanını buldurmaya yönelik olarak kullanılırsa soru zarfı olur. Örnek : Parandan ne kadar harcadın?
Soru Zarfı
Neden her şeyden beni sorumlu tutuyor?
Soru Zarfı
Ne diye ağlayıp duruyorsun?
Soru zarfı
Oradan ne zaman gelecekmiş?
Soru zarfı
Yapılarına Göre Zarflar :
üBasit Zarflar : Yapım eki almamış ya da bileşik bir sözcük durumunda olmayan, kök halinde olan zarflardır. Örnek : çok, pek, dün, yukarı, tek, demin...
üTüremiş Zarflar :Yapım eki alarak gövde durumuna geçen zarflardır. Örnek :
Er-ken, ön-ce, son-ra, sabah-leyin, kış-ın, saatler-ce...
üBileşik Zarflar : İki sözcüğün biçimsel olarak birleşmesinden oluşan zarflardır. Örnek :
Bir-az, bu-gün, ilk-önce...
üÖbekleşmiş Zarflar : İki ya da daha çok sözcüğün biçimce ayrı yazılmasına karşın anlamca kaynaşmasından oluşan zarlardır. Örnek : hemen hemen, er geç, bazı bazı, zaman zaman...
Zarflarla İlgili Genel Uyarılar :
üDilimizde kesinlik anlamı taşıyan şüphesiz, elbette, mutlaka, asla, kuşkusuz gibi sözcükler, bu anlamlarla eylemi pekiştirdiğinde kesinlik zarfı oluşturur. Örnek :
Doğacaktır, elbet sana vadettiği günler Hakkın.
Benimle bir daha asla böyle konuşma!
Şüphesiz tüm söylenenleri anlıyor.
üEylem ve eylemsilere tekrar anlamı veren, onların yinelendiğini gösteren tekrar, bir daha, gene, sık sık, çoğu kez, arada bir, bazen, yine gibi sözcükler yineleme zarfı yaratır. Örnek : Bu konuyu tekrar ele almalıyız.
Kar yine savrula savrula yağıyordu.
Çocuk ikide bir babasından para istiyor.
üEyleme olasılık anlamı katan belli, herhalde.. sözcükleri olasılık zarfı olarak adlandırılır. Örnek : Belki yarın, belki de yarından sonra gelir.
Herhalde toplantıda konuşulanları hiç dinlemedin.
üEylemi zaman ve nicelik yönünden sınırlayan artık, ancak, yalnız sözcükleri sınırlama zarfı adını alır. Örnek : Artık bu sıkıntıya dayanamıyorum.
Bu işi ancak üç gün sonra bitirebilirim.
Beni yalnız sen anlarsın.
üGenellikle bir soruya karşılık olarak kullanılan evet, hayır sözcükleri onaylama zarfı adını alır. Örnek : - Kitap okur musun?
-Evet.
-Sen de gittin mi?
-Hayır.