4. Suriye İsmiHiiliği'nde Şeriatm NeshiSuriye İsmaililiği bölünme sonrasında Zikreveyh ve oğulları tarafındantemsil edilmiştir. Onlar bölünme sonrasında Ubeydullah'abağlı kalmaya devam ederken, ilerleyen dönemlerde Ubeydullah'laaniaşamayarak müstakil bir hareket başlatmışlardır. Onların şeriatınesh edip etmediklerine dair elimizde net bir bilgi mevcut değildir.Ancak Ubeydullah'a bağlılığı sürdürdükleri börünme sonrasındaki ilkyıllarda şeriata bağlı kalmaya devam ettiklerini varsayabiliriz. FakatUbeydullah'la bağları kopardıktan sonra Zikreveyh'in Hacılarasaldırma5!ı 63 ve KGfe'ye Bayram namazı vaktinde girilmesi64 onlarınşeriatı nesh etmiş olabileceklerini düşündürmektedir. Onun hacılarasaldırmasının sadece ekonomik nedenlere dayanıyor olması muhtemeldir.Ancak özellikle Bahreyn Karmatileri'nde olduğu gibi, bunuİslam şeriatının yürürlüğünü kaldırmak ve Mehdi'nin gelişini çabuklaştırmakiçin yapmış olması da olası gözükmektedir. AncakZikreveyh, Irak ve Bahreyn'deki Karmatiler gibi Mehdi'ye kuvvetlibir vurgu yapmaz. Bunun yerine'o, kendisini Muhammed b. İsmail'insoyundan gelen birisi olarak göstermeye çalışır. Dolayısıyla o,Irak ve Bahreyn ·Karmatileri'nden ziyade Ubeydullah'ın yolunu takipetmiş gözükmektedir. Tıpkı Ubeydullah gibi, kendisini Hz. Peygambersoyundan gelen birisi olarak gösterip bir devlet kurmaya çalış*mıştır. Ancak Ali b. Fadl ve Düzmece Mehdi olaylarında yaşandığıgibi herhangi bir Mehdilik iddiasında bulunmamıştır.s. Horasan-Maveraünnehir İsmaililiği'nde Şeriatm NeshiHorasan-Maveraünnehir bölgesinde şeriatın neshi ile ilgili tartışmalaroldukça şiddetli bir yapı arz etmiş ve konu felsefi bir dilletartışılmıştır. Aslında bu tartışmalar Karmati toplumun bu konudakikafa karışıklığını göstermesi açısından dikkat çekicidir. MuhtemelenHorasan-Maveraünnehir Karmatileri içerisinde İslqm çağının sonaerdiğini ve yedinci devrin başladığını ilk iddia eden kişi Nesefı'dir.O, IV./'f.,. asrın başlarında Kitabu'I-MahsCıl adlı bir eser yazarak, bueserde Kaim ei-Mehdi'nin devri olan yedinci devrin başladığı veİslam şeriatının .yürürlüğünün sona erdiği iddiasına yer vermiştir.Ona göre yedinci devir tıpkı Hz. Adem'in devri gibi şeriatsız bir dö-nemdir.65 Onun bu eseri günümüze ulaşmamıştır. Ancak Nesefı'nin63 Et-Taberi, Tarih, x, 130-131; Sabit b. Sinan, Tarihu Ahbiıri'I-Karamlta, 206-207;Arib b. Sa'd ei-Kurtubi (331/942), S!latu Tarihi't-Taberi, Tarihu't-Taberi içerisinde,Thk. Muhammed EbO'l-Fa,dl İbrahim, Kahire, 1967, XI, 23. 64 Taberi, Tarih, X, 125-127; Sabit b. Sinan, Tarihu Ahbiıri'I-Karamlta, 205; Arib eiKurtubi,S1latu Tarihi't-Taberi, XI, 20. 65 Ebu Hatim Ahmed b. Hamdan er-Razi (322/934), Kitabu'I-Islah, Thk. HasanMinOçehr-Mehdi Muhakkik, Tahran, 2004, 56; Krş. Mcıdelung, "Karmati", 662;Farhad Daftary, İsmaili/er Tarih ve Kuram, Çev. Ercüment Öz,kaya, RastlantıYay., Ankara, 2001, 269; A Short History of the Ismailis, 55. Erken Dönem İsmai/1/iğinde Şeriatm Neshi Sorunu Üzerine * 281bu eserine reddiye yazan Ebu Hatim'in (322/934) Kitabu'I-Islah'ıve Kirmanl'nin bu tartışmaya yer verdiği Kitabu'r-Riyad'ı Nesefı'ninyukarıdaki fikirleri savunduğu na işaret etmektedir. 66Ebu Hatim, Nesefı'nin İslam çağının sona erdiği ve şeriatsızlıkdöneminin başladığı yönündeki iddialarına şiddetle karşı çıkmış veKitabu'I-Islah adlı bir eser yazarak Mahsul'de kendince hatalı gördüğühususları düzeltmiştir. Ebu Hatim'e göre hikmetin ya da insanıkurtuluşa erdirecek ilmin elde edilmesi ilim ve arnelin birlikteyerinfiı getirilmesi ile mümkün olur. 67 Diğer yandan dünya işlerinindüzeninin sağlanabilmesi için şeriatın devam etmesi şarttır. Bu ·nedenle Hz. Muhammed'in şeriatı nesh edilmeden kıyamete kadardevam edecektir. 68 O, Hz. Muhammed'in şeriatının yürürlüğününsona erdiğini delillendirmek için Hz. Adem'in şeriatının olmadığı veonun döneminin şeriatsızlık dönemi olduğu yönünde Nesefı tarafındanöne sürülen iddiaya da karşı çıkar. Ona göre Hz. Adem'in şeriatınınolmadığının iddia edilmesi hatadır. Yine Hz. Adem'inAshabu'I-Azaim'den birisi olarak kabul edilmesi de hatadır. ÇünküAshabu'I-Azaim, şeriat nesh etmek ya da başka bir yenilik getirmekleolunur. Hz. Adem'in zahiri bir şeriatının olmadığını iddia etmekonun tevile de sahip olmadığını öne sürmek demektir. Çünkütevil zahirden hareketle elde edilir. 69 Nesefı'nin buradaki temelmantığı birinci devir olan Hz. Adem devri ile sonuncu devir olanKaim ei-Mehdl'nin devrinin şeriatsızlık devirleri olduğudur. Bu dö-nemlerde sadece batıni hakikatlerle amel edilir, zahire gerek yoktur.Nesefı'nin bu iddiasına karşı çıkmak için Ebu Hatim çizgi ve aradelilini getirir. Ona göre bir ara oluşturabilmemiz için en az iki çizgiçizmemiz gerekir. Buradaki iki çizgi birinci ve ikinci Natık olan Ademve Nuh'tur. Ara ise şeriata delalet eder. Bu nedenle bir şeriatıntamamlanabilmesi için diğer Natık'ın zuhurunun gerçekleşmesişarttır. 70 Ebu Hatim'in burada vermek istediği mesaj açıktır. Hz.Adem ve Hz. Nuh arasında Hz. Adem'in şeriatı geçerlidir. Aynı66 Nasır Hüsrev'in bir alıntısının Nesefı'nin şeriatı kabul ettiğine işaret ettiğini deburada vurgulamamız gerekir. Ona göre Nesefı dini iimin arnellerle eğitileceğikanısındadır. (Bkz. Nasır Hüsrev, Hanu'I-İhvan (Dostlar Sofrast), Çev. MehmetKanar, İnsan Yay., İst., 1995, 159.) Ancak Riyad'da ve Islah'ta yapılan alıntılarNesefı'nin Mahsu/'ünde İslam şeriatının yürürlüğünün sona erdiğine dair kuvvetlibilgiler içermektedir. Bu nedenle Nasır Hüsrev'in belirttiği görüşlerin, Nesefi'ninbölünmeden önceki döneme ait fikirleri olduğunu ya cia ilk altı devri kastettiğinifarz edebiliriz. 67 Ebu Hatim Ahmed b. Hamdan er-Razi (322/934), A'lamu'n-Nübüvve, Thk. Salahes-Savi-Gulam Rıza Avani, Tahran, 1977, 113; Hamldüddln Ahmed b. Abdullahei-Kirmani (411/1020), Kitabu'-Riyad, Thk. Arif Tamir, Beyrut, 1960, 177. 68 Ebu Hatim er-Razi, A'lamu'n-Nübüvve, 111, 196, 258. 69 Ebu Hatim er-Razi, Kitabu'I-Islah, 59, 60-61, 67; ei-Kirmani, Kitabu'-Riyad, 176-177. 70 Ebu Hatim er-Razi, Kitabu't-Istah, 136-137; ei-Kirmani, Kitabu'-Riyad, 203. 282 *Ali AVCUmantıktan hareketle Hz. Muhammed'in şeriatının tamamlanmışolması için yedinci Natık'ın zuhurunun gerçekleşmesi gerekir. Ohenüz zuhur etmediğine göre Hz. Muhammed'in şeriatının yürürlü-ğü devam etmektedir. Ancak Ebu Hatim de Hz. Adem'den önce vegaybette olan Kaim'in zuhur etmesinden sonra şeriatın olmayacağıkanısındadır. 71Ebu Hatim'in Nesefı'ye karşı yazdığı Kitabu'I-Islah'a karşıSicistanl (360/970'ten sonra), hacası Nesefı'yi desteklemek içinKitabu'n-Nusra'yı yazmıştır. Ancak onun bu kitabı da günümüzeulaşmamıştır. Sicistan'i'nin şeriatın neshi konusunda iki farklı çizgitakip ettiğini görmekteyiz. O, Fatım'iler'e karşı olup Karmatl çizgidedevam ettiği ilk dönemde Nesefı'nin fikirlerini takip etmiş ve İslamşeriatının hükmü.nün kalktığını savunmuştur. Ancak ikinci dönemindeo, Fatımi halifesi Muiz'in muhalif Karmati İsmailileri kendisaflarına çekme çabaları sonucu Fatım'iler'e katılmıştır. Bu dönemdeo, Fatımi itikadı ile taban tabana zıt olan şeriatın neshi ile ilgilidüşüncesinden vazgeçmiş gözükmektedir.O, ilk devresinde yazdığı Nusra'da Ebu Hatim'e karşı hocasınısavunur. Ona göre Kaim'in zuhur etmesinden sonra yeryüzündeimam kalmamıştır. Ancak onun lahıkiarı ve halifeleri vardır. O daNesefı gibi Hz. Adem ve Kaim'in şeriatının olmadığını belirtir. Onag'öre şeriat sahibi beş Natık vardır. Bunlar Nuh, İbrahim, Musa, İsave Hz. Muhammed'dir. Kaim'den sonra imam olmadığı gibi şeriatda yoktur. Çünkü şeriatın olabilmesi için o Natık'tan önce ve sonraimamların olması gerekir. Oysa· Hz. Adem'den önce ve Kaim'densonra imarnet söz konusu değildir. 72 Bir devirde şeriatın vacip olmasıiçin o devirde hadierin iptal edilmesi ve mahlukatın zıdda(Şeytan'a) tabi olması gerekir. Oysa Hz. Adem'den önceki dönemdeböyle bir şey söz konusu olmamıştır. Bu nedenle onun· dönemindeşeriat yoktur. 73 Sicistani, Ebu Hatim'in amel olmadan tevhideulaşmanın mümkün olamayacağı tezine karşı çıkar. Ona göretevhide ancak arnellerle ulaşılabileceğini iddia eden bir kimse Akl-ıEvvel, Melekler, Ced, Feth ve Hayal'in tevhidi bilmediklerine hükmetmiştir.Çünkü bunların hiçbirisi arnelde bulunmazlar. 74 Yine.Kaim devrinde tüm şeriatlar nesh edileceğine göre bu dönemdekiinsanların tevhide ulaşmadıklarını iddia edebilir miyiz?75'1 Ebu Hatim er-Razi, Kitabu'l-Islah, 60, 62-63, 139, 211; ei-Kirmanl, Kitabu'-Riyad, 203-204. 72 EI-Kirmanl, Kitabu'-Riyad, 204. 73 EI-Kirmanl, Kitabu'-Riyad, 190. 74 EI-Kirmanl, Kitabu'-Riyad, 202. 75 EI-Kirmani, Kitabu'-Riyad, 198. Erken Dönem İsmai/lliğinde Şeriatm Neshi Sorunu Üzerine * 283. Görüldüğü gibi Sicistanl, ilk döneminde İslam şeriatının neshedilmiş olduğu yönündeki Nesefı ve Bahreyn Karmatlleri'nin iddialarınıkabul etmiş gözükmektedir. Ancak o, Fatımiler'i benimsediğiikinci devresinde bu fikrinde birtakım düzeltmeler yapmıştır. Buyeni dönemde Sicistanl kurtuluşa ermek için şeriatı gerekli görmeyebaşlamıştır. Ancak o, sadece şeriatı benimseyip batıni hakikatlereeremeyenlerin kurtuluşa eremeyecekleri kanısındadır. 76 Şeriattevile ulaşmak için bir basamaktır. Bu nedenle şeriatı iptal eden birkimsenin tevile ulaşması mümkün değildir. 77 Bunun yanında şeriatauymanın dünyevl işlerin düzene girmesi açısından da pek çok faydalarıvardır. 78 Sicistanl, hayatının bu ikinci döneminde şeriatınzahirinin dünya işleri için gerekli olduğunu, batınının ise ahiret içingerekli olduğunu, bu nedenle şeriatın batıni hakikatlerine ulaşanlariçin zahiri yerine getirmenin gerek olmadığını iddia edenlere dekarşı çıkmaktadır. Çünkü şeriatın zahiri sadece batıni hakikatlerielde etmek ve dünya işlerini düzene koymaktan ibaret değildir.Zahirin üçüncü bir fonksiyonu daha vardır. Buna göre zahire uymaklakişi güzel ahlaka kavuşur ve daha erdemli bir birey halinegelir. Kişinin ulaşmış olduğu batıni hakikatleri ve güzel ahlakı sürdürebilmesiiçin zahire uymaya devam etmesi gerekir. Bu nedenleher halükcırda zahire uymak zorunludur. 79 Yine o, İslam şeriatınınKaim tarafından aşama aşama kaldırılacağı iddiasına da karşı çıkar.Ona göre İslam şeriatı Kaim zuhur edene kadar insanlar tarafındankendiliğinden kaldırılacaktır. Kaim zuhur ederken artık İslam şeriatındanhiçbir şey yürürlükte olmayacaktır. Dolayısıyla Kaim zuhurettiğinde Ehl-i iman mağlup, zıtlar ise hakim halde olacaktır. 80Sicistanl'nin geldiği bu son nokta Bahreyn Karmatlleri'nin tam kar-şısındaki bir düşünceyi temsil etmektedir. Zira belki de ilk kez o,İslam şeriatının yürürlükten kalkmasının istenen, arzulanan bir şeyolduğu ve Kaim ya da onun temsilcileri tarafından gerçekleştirileceğiyönündeki İsmail! düşüneeye karşı çıkmıştır. Bu düşüneeyegöre İslam şeriatını zıtlar ortadan kaldıracağı için, İsmailller'in gö-revi artık bu şeriatın bir an önce yürürlüğünü kaldırmak değil onumümkün olduğunca korumaktır. Yine o, özellikle BahreynKarmatileri için hayati önem arz eden Kaim ei-Mehdi'nin zuhuruylailgili zaman tayinine de karşı çıkmıştır. Ona göre Kaim'in ne zamanzuhur edeceğiyle ilgili her hangi bir alarnet yoktur. O, buna delilolarak "Kıyamet saati mutlaka gelecektir. Ancak ben her nefıs yap-· 76 EbO Ya'kOb İshak b. Ahmed es-Sicistanl (360/970'ten sonra), Kitabu İsbati'nNübOat,Thk. Arif Tamir, Daru'I-Meşrık, Beyrut, 1982, 51. 77 Es-Sicistanl, Kitabu İsbf!Jti'n-NübOat, 52-53. 78 Es-Sicistanl, Kitabu İsbf!Jti'n-Nübüat, 55. 79 Es-Sicistanl, Kitabu İsbf!Jti'n-NübOat, 65 .•80 Es-Sicistanl, Kitabu İsbf!Jti'n-NübOat, 180. 284 * Ali A VCUtığının karşılığını görsün diye onun zamanını neredeyse gizleyece-ğim."81 ayetini getirmiştir. 82 Ona göre Mehdi'nin kendi şeriatı olmadığıiçin o, Hz. Muhammed'in şeriatına tabi olacaktır. 83 EhH Hak(Fatımller) İslam şeriatının helalini helal, haramını haram saymaktadır.84Tüm bunlar Sicistanl'nin, hayatının ikinci döneminde ilk dönemindekifikirlerinden keskin bir dönüş yaptığını ve Karmatl çevrelerdesavunulan fikirlerden uzaklaştığını göstermektedir. YineNesefı ile yakın bir ilişki içerisinde olan ve muhtemelen onun öğ*rencisi olan Şeceratü'I-Yakln'in yazarının, Nesefı'nin aksine arnelieringerekliliğini savunduğunu görmekteyiz.85 Dolayısıyla HorasanMaveraünnehirİsmailileri'nin şeriatın neshi konusunda ortak birkanaat oluşturamadıklarını söyleyebiliriz. Ebu Hatim ve EbuTemmam gibi bazı düşünürler İslam şeriatının devamını ve arnelierinzorunluluğunu savunurken; Nesefı şeriatsızlık dönemini savunmuşgözükmektedir. Sicistanl, başlangıçta Nesefı'yi destekierkendaha sonra Fatımller'e bağlanarak İslam şeriatının gerekliliğini savunmayabaşlamıştır.6. Fatımiler'de Şeriatın NeshiFatımller'in İslam şeriatının zahirini bir an bile terk ettiklerinedair ciddi bir delil yoktur. En erken Fatımi kaynaklara baktığımızda,onların tamamında İslam şeriatının zahirine uymak ve arnelleriyerine getirmek gerektiği açıkça ifade edilir. İlk Fatımi halifeleridöneminde şeriatın uygulandığına dair pek çok delil vardır. İdrisl,Ubeydullah ei-Mehdl'nin Rakkade'ye girdiğinde hadierin yerine getirilmesiniemrettiğini, içki içmeyi ve diğer haramları yasakladığınıbelirtir. 86 Ubeydullah dönemini de idrak eden Kadı Nu'man, EbuAbdullah tarafından Sicilmase'de kurtarıldığında Ubeydullah'ın ak-şam narnazına imamlık yaptığını ve cemaatle namaz kıldıklarınıifade ederY Yine ona göre Ubeydullah, İslam şeriatını uygulamaktanvazgeçen ashabından bazılarını günahları ölçüsünde cezalandırmış,bazılarını öldürmüş, bazılarını hapsetmiştir. 88 Bu noktadaKadı Nu'man'ın İsmaill davetin erken dönemiyle ilgili çok önemli birgerçeği güzel bir şekilde açıkladığını görmekteyiz. Ona göreBl 20fTaha, 1s.Bı Ebü Ya'küb İshak b. Ahmed es-Sicistani (360/970'ten sonra), Kitabu'I-İftihfır,Thk. Mustafa Galib, Daru'I-Endelüs, 1980, 83.B3 Es-Sicistani, Kitabu'I-İftihfır, 121.B4 Es-Sicistani, Kitabu'I-İftihfır, 130.Bs Ebü Temmam (IV./X. yüzyılın ortaları), Kitabu Şecereti'I-Yak'in, Thk. Arif Tamir,Beyrut, 1982, 77.Bs İdrisi, Uyılnu'/-Ahbar, V, 112.B7 Kadı Nu'man, İftitahu'd-Da've, 240.BB Kadı Nu'man, İftitahu'd-Da've, 276. Erken Dönem İsmiiii/fiğinde Şeriatm Neshi Sorunu Üzerine * 285Ub~ydullah el-Mehdi dönemindeki bazı dalierin İslam şeriatınınzahirini ve arnelleri inkar etmesinin temel nedeni davetin batınayaptığı özel vurgudur. Bu durum zahirin ihmal edilmesine vedalierin zahirle ilgili yeterli bilgi sahibi olmamalarına sebebiyetvermiştir. Bu nedenle zamanla zahir küçümsenmiş ve inkar edilmiştir.89Ancak her halükarda ilk halifeler dönemindeki resmi uygulamanınİslam şeriatının yürürlüğünün devamı yönünde olduğunugörmekt~yiz.Fatımiler'in ikinci hafifesi Kaim Biemrillah'ın da zahiri ve arnelleriinkar eden ve kendisiyle ilgili aşırı iddialarda bulunan taraftarIarınaçok üzüldüğünü görmekteyiz. O, oğlu Mansur Billah'ın dahazır bulunduğu bir mecliste taraftarlarının bazılarının kendisiniRab, bazılarının Nebl olarak gördüklerini, bazılarının kendisiningaybı bildiğini iddia ettiklerini, bazılarının da kendisine vahiy geldi-ğini düşündüklerini belirtmiş; kendisiyle ilgili bu tür iddialardanduyduğu rahatsızlıktan dolayı duygulanarak ağlamaya başlamış*tır.90 Kaim döneminde yazılan Kitabu'/-Keşfte ancak zahire uyarakbatına ulaşılabileceği ifade edilmiştir. 91 Yine zahiren Mekke'ye haccıngerekliliği vurgulanmıştır. 92 Yazara göre şeriatın batınını inkareden de, zahirini inkar eden de azaba duçar olur. 93 Ancak o da Kaimzuhur ettiğinde tüm şeriatların kaldırılacağı iddiasını benimsemiştir.94İnsanlığın ilahi afernde sahip olduğu halis nurun arneleihtiyacı yoktur. Ancak Halis ilim nurunun sonuncusu olan Hz. Ademcisimleşmiş mahiCıkatın başlangıcı olduğu için onun amel etmesivacip olmuştur. Onun tekrar amelsiz ilim olan ilk başlangıcına dö-nebilmesi için amel bir vasıtadır. 95Muiz döneminde de İslam şeriatının harfiyen uygulandığına dairpek çok delile sahibiz. Muiz vakit namazlarını kılıyor ve Cumanamaziarına gidiyordu. 96 o, zahiri inkar edip batını yüceltenlerihidayetten sapanlar olarak tanımlamıştır. Ona göre zahiri olmayanbatın, cesedi olmayan ruha benzer. Nasıl ruh ve beden bir bütününparçalarıysa zahir ve batın da bir bütünün parçalarıdır. Zahiri olmayanabatın, batını olmayana da zahir denemez.97 o, az ya da89 Kadı Nu'man, İftitahu'd-Da've, 499. 9° Kadı Nu'man, De'aimü't-İslam, 55. 91 Ca'fer b. Mansür el-Yemen (350-360/960-970 civarı), Kitabu'/-Keşf, Thk. MustafaGalib, Beyrut, 1984, 110. 92 Ca'fer b. Mansür, Kitabu'I-Keşf, lll. 93 Ca'fer b. Mansür, Kitabu'/-Keşf, 114. 94 Ca'fer b. Mansür, Kitabu'I-Keşf, 101. 95 Ca'fer b. Mansür, Kitabu'I-Keşf, 105. 96 Kadı Nu'man b. Muhammed (363/974), Kitabu't-Meca/is ve'I-Müsayerat, Thk.Habib ei-Faki-İbrahim Şebbüh-Muhammed ei-Ya'levi, Tunus, 1978, ss. 121, 126,224, 537. 97 Kadı Nu'man, Kitabu'I-Meca/is ve'I-Müsayerat, 86. 286 *Ali AVCUçok içki içmeyi haram olarak görür98 ve Kabe'ye haccetmeyi Allah'ınbir farzı olarak kabul eder. Muhtemelen BahreynKarmatfleri'ni kastederek Kabe'nin batıni anlamını bilip zahirini kü-çümseyenleri kınayarak onlarla ilgili şöyle der: "(Kabe'yle ilgili)Zahiri küçümseyip batını bilenler helak olmuştur. Allah zahiri kü-çümseyene lanet etmiştir. 99 O, kendilerinin Hz. Muhammed'in şeriatınınesh ettikleri iddiasını öne sürenlere de karşı çıkmıştır. Onagöre Hz. Muhammed'in şeriatını iptal etmek küfrü gerektirir. 100İlk halifeler döneminin önemli simalarından birisi olan KadıNu'man'ın da İslam şeriatını benimsediğine dair pek çok delil vardır.O, De'aimü'I-İslam adlı eserini arnelierin farziyetini ortayakoymak ve onlarla ilgili fıkh'i hükümleri açıklamak için yazmıştır. O,iman tanımına arneli de d~hil etmiştir. Ona göre iman, "dil ile ikrar,uzuvlarla tasdik ve rükünlerle ameldir."101 Bir diğer IV./X. !=!Sir Fatım!da'isi Kirman'i'nin (411/1020) de şeriatın zahirini kabul ettiğinigörmekteyiz. O, kendisine şeriatın gereksiz ve hurafe olduğunuyazan birisine böyle söylemenin küfür olduğunu belirtmiştir. 102 Birbaşka yerde o, batına sarıtıp şeriatın zahirini inkar ettiğini belirttiğibir grubu İslam'dan uzaktaşmış olmakla itharn etmiştir. 103Örn_ekleri çağaltmak mümkündür. Ancak hiçbir erken dönemFatımi eserinde şeriatın zahirinin inkar edildiğine rastlanamaz. On~ların batını hakikat olarak gördükleri ve batına daha çok yer verdikleribir gerçektir. Ancak bu, zahiri inkar ettikleri anlamına gelmez.Dolayısıyla onların şeriatı nesh eden ya da arnelleri iptal edenKarmat'i gruplarla birlikte hareket ettiklerini söylemek mümkündeğildir.Tüm bu rivayetler ortadayken Kadı Abdülcebbar, kendi dönemindeAziz Billah'a bağlı olan dalierin İslam şeriatının zahirini inkarettiklerini, Aziz Billah'ın ilmine bağlanmanın yeterli olduğuna inandıklarınıbelirtir. 104 Yine Bağ d adi, Ubeydullah ei-Mehdi'nin, Ebu TahirSüleyman'a bir mektup yazarak İslam şeriatını kaldırmasını,helalleri haram haramları helal kılmasını, anne ve kız kardeşlerlenikahlanmanın caiz olduğunu öne sürmesini emrettiğini iddia et-98 Kadı Nu'man, Kitabu'/-Mecalis ve'I-Müsayerat, 330. 99 Kadı Nu'man, Kitabu'I-Mecalis ve'I-Müsayerat, 363. 10° Kadı Nu'man, Kitabu'I-Mecalis ve'I-Müsayerat, 415-416. 101 Kadı Nu'man, De'aimü'I-İslam, 3. 102 Ham1düdd1n Ahmed b. Abdullah ei-Kirmani( 411/1020), "er-Risaletü'I-Mevsümebi'I-Vaiza", Mecmu'u Rasaili Kirmani, Thk. M. Galib, Beyrut, 1983, 145. 103 Hamidüddin Ahmed b. Abdullah ei-Kirman1(411/1020), "er-Risaletü'I-MevsOmebi'I-Kfıfiye fı'r-Redd 'ale'I-Har0n1", MecmD'u Rasaili Kirmani, Thk. M. Galib, Beyrut,1983, ıso. 104 Kadı Abdülcebbar, Tesbitü De/aiWn-Nübüvve, II, 596.